Σχολική Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση με την χρήση των ΤΠΕ στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Μια αποτίμηση της ερευνητικής συνεισφοράς

Σύμφωνα με την εργασία που πραγματοποιήθηκε συντάχθηκε το παρόν άρθρο το οποίο είναι χωρισμένο σε πέντε ενότητες:

1η ενότητα	Η συμπληρωματική σχολική ΕξΑΕ στην Ελλάδα
2η ενότητα	Το Πρόγραμμα Συμπληρωματικής Σχολικής Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης «ΟΔΥΣΣΕΑΣ 2000-2015»: Ιστορική Αναδρομή
3η ενότητα	«ΟΔΥΣΣΕΑΣ 2000-2015»: Το παιδαγωγικό Πλαίσιο
4η ενότητα	Το ερευνητικό αποτύπωμα του προγράμματος ΟΔΥΣΣΕΑΣ 2000-2015
5η ενότητα	Τιμητικές Διακρίσεις του προγράμματος ΟΔΥΣΣΕΑΣ 2000-2015

1. Η συμπληρωματική σχολική ΕξΑΕ στην Ελλάδα

• Η εξ αποστάσεως σχολική εκπαίδευση  διακρίνεται σε αυτοδύναμη (ανεξάρτητα από το συμβατικό σχολείο) και συμπληρωματική (παράλληλα με το συμβατικό σχολείο).
• Οι μαθητές του συμβατικού σχολείου έχουν την επιλογή να παρακολουθήσουν επιπλέον μαθήματα εξ αποστάσεως που είτε είναι στο πρόγραμμα σπουδών είτε όχι.
• Οι πρώτες δράσεις συμπληρωματικής σχολικής ΕξΑΕ εμφανίστηκαν στην Ελλάδα προς το τέλος της δεκαετίας του 90, με προγράμματα όπως το «Παιδείας Ομογενών» και το «Οίκαδε».
• Το πρόγραμμα ΟΙΚΑΔΕ  χρησιμοποίησε την τηλεδιάσκεψη για σύνδεση μαθητών από Ελλάδα, Κύπρο και ομογένεια, με σκοπό την καλλιέργεια πνευματικών και πολιτιστικών δεσμών.

Η εισαγωγή της Πληροφορικής:

• Το πρόγραμμα« ΣΧΕΔΙΑ» ξεκίνησε το 2000 σε 46 δημοτικά σχολεία από απομακρυσμένα νησιά του Αιγαίου, εισάγοντας την πληροφορική και συνδέοντας τα σχολεία μέσω διαδικτύου.

•  Η δράση «eTwinning» ξεκίνησε το 2005, προωθώντας τη σχολική συνεργασία μέσω ΤΠΕ σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Πατήστε εδώ για να μεταβείτε στην εικόνα.

• Το πρώτο ολοκληρωμένο περιβάλλον συμπληρωματικής σχολικής ΕξΑΕ (http://elearning.edc.uoc.gr/moodle/), το οποίο υλοποιήθηκε από το Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ του Πανεπιστημίου Κρήτης αναπτύχθηκε το 2014 για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε σχολεία ομογένειας.
• Το πρόγραμμα ΟΔΥΣΣΕΑΣ , εφαρμόζεται από το 2000 σε δημοτικά σχολεία της Κύπρου και από το 2004 στην Ελλάδα, συμμετείχαν πάνω από 2.000 μαθητές.

2. Το Πρόγραμμα Συμπληρωματικής Σχολικής Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης «ΟΔΥΣΣΕΑΣ 2000-2015»: Ιστορική Αναδρομή

2.1 Το κοινωνικό και τεχνολογικό περιβάλλον της εποχής

• Ο σχεδιασμός του προγράμματος ξεκίνησε το 2000 στην Κύπρο, όταν το διαδίκτυο είχε περιορισμένη πρόσβαση και υψηλό κόστος χρήσης. 
• Οι Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές εισέρχονταν να ενσωματώνονται στην εκπαίδευση, κυρίως ως εργαλεία διδασκαλίας με πολυμέσα και λογισμικά.

Τα εμπόδια του περιβάλλοντος:

• Αξιοσημείωτο είναι ότι  υπήρχε επιφυλακτικότητα στην εκπαιδευτική κοινότητα για τη χρήση των ΤΠΕ (Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών). Επίσης η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών ήταν στα αρχικά της στάδια.

Η εξ αποστάσεως σχολική εκπαίδευση και τα πρώτα της βήματα στην Ελλάδα:

• Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ) ιδρύθηκε το 1992, αλλά η εξ αποστάσεως σχολική εκπαίδευση ήταν άγνωστη και μη αναγνωρισμένη ως ανάγκη για τους μαθητές.
• Η διεθνής βιβλιογραφία εκείνης της περιόδου ήταν ταυτισμένη κυρίως σε ασύγχρονες τεχνολογίες μετάδοσης (πλατφόρμες elearning) και την ανάπτυξη πολυμέσων και λογισμικών στο διαδίκτυο.

Τεχνολογία:

• Η τηλεδιάσκεψη ήταν άγνωστη και πολύ ακριβή λόγω των απαιτούμενων isdn γραμμών και του υψηλού κόστους εξοπλισμού. Πολύ σημαντικό είναι ότι η  ποιότητα του ήχου και της εικόνας ήταν περιορισμένη έτσι διαμόρφωναν ένα μη φιλικό περιβάλλον για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση αντίστοιχων πρωτοβουλιών στον ελλαδικό χώρο.
  

2.2 Τα πρώτα βήματα του προγράμματος «ΟΔΥΣΣΕΑΣ».

Το πρόγραμμα «ΟΔΥΣΣΕΑΣ» ξεκίνησε το 2000 στην Κύπρο με πρωτοβουλία του Τμήματος Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Κύπρου και έγκριση του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Το πρώτο μάθημα διεξήχθη το 2001 σε δημοτικά σχολεία της Λευκωσίας και Λεμεσού. Το 2002, το πρόγραμμα επεκτάθηκε σε 4 σχολεία και το 2003 σε 6. Το 2004, για πρώτη φορά, συμμετείχαν και σχολεία από την Ελλάδα, με το πρόγραμμα να δίνει έμφαση στη διαθεματική προσέγγιση και την ενσωμάτωση των ΤΠΕ στη σχολική τάξη.

2.3 Το Πρόγραμμα ΟΔΥΣΣΕΑΣ 2000-2015 σε αριθμούς

Το Πρόγραμμα ΟΔΥΣΣΕΑΣ, από το 2000 έως το 2015, υποστήριζε 2.267 μαθητές και 83 δασκάλους από 46 δημοτικά σχολεία σε Ελλάδα και Κύπρο. Κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος, πραγματοποιήθηκαν 178 τηλεδιασκέψεις με συνολική διάρκεια άνω των 200 ωρών.

Το πρόγραμμα γνώρισε σταδιακή αύξηση στη συμμετοχή, όπως παρουσιάζεται στον ακόλουθο πίνακα :

ΕΤΗ	ΜΑΘΗΤΕΣ	ΤΗΛΕΔΙΑΣΚΕΨΕΙΣ	ΔΑΣΚΑΛΟΙ	ΣΧΟΛΕΙΑ&ΤΑΞΕΙΣ
2001	50	5	2	2
2002	96	10	4	4
2003	156	15	8	6
2004	270	20	20	10
2005	50	4	2	2
2006	220	16	19	8
2007	120	8	8	4
2008	120	8	8	4
2009	110	8	8	4
2010	150	12	10	6
2011	150	12	3	7
2012	150	16	6	10
2013	200	16	5	13
2014	200	16	4	14
2015	225	12	4	13
ΣΥΝΟΛΟ	2267	178	83	46

3. «ΟΔΥΣΣΕΑΣ 2000-2015: Το παιδαγωγικό Πλαίσιο

3.1 Τα βασικά χαρακτηριστικά της Διαδραστικής Τηλεδιάσκεψης

• Το δυναμικό περιβάλλον αλληλεπίδρασης συνθέτει ένα δυναμικό και διαδραστικό περιβάλλον για τους εκπαιδευόμενους και τους  εκπαιδευτές.
• Η συνεργατική οικοδόμηση της γνώσης δίνει τη δυνατότητα στους εκπαιδευόμενους και στους εκπαιδευτές  να οικοδομούν γνώση συνεργατικά, από απόσταση και σε πραγματικό χρόνο.
• Η σύγχρονη μετάδοση χρησιμοποιεί τεχνολογίες για την επικοινωνία και το διαμοιρασμό δεδομένων.
• Η απομακρυσμένη συμμετοχή κάνει πιο εύκολη  τη συμμετοχή των ατόμων που βρίσκονται σε διαφορετικά γεωγραφικά σημεία.

3.2 Οι πυλώνες του παιδαγωγικού πλαισίου του «ΟΔΥΣΣΕΑ»

Βασικοί πυλώνες του παιδαγωγικού πλαισίου:

1. Διαθεματική προσέγγιση της γνώσης (cross curricular thematic
approach) 

Ενσωμάτωση θεμάτων και προβλημάτων για την κατανόηση του εαυτού και της πραγματικότητας.

Στόχος η προσωπική ανάπτυξη και η κοινωνική ενσωμάτωση.

2. Θεωρίες οικοδόμησης της γνώσης:

Εποικοδομισμός (constructivism): Μάθηση σε αυθεντικές καταστάσεις και ενιαιοποίηση γνώσης (Integration).

Εγκατεστημένη μάθηση ή εντός πλαισίου μάθησης (situated learning): Μάθηση μέσα από κοινότητες μάθησης (learning communities) και αυθεντικές καταστάσεις.

Μέθοδος Project: Προώθηση της συνεργατικής μάθησης μέσω έρευνας και αυθεντικών καταστάσεων. Ενίσχυση της αυτενέργειας, της κριτικής σκέψης και της ανάπτυξης της προσωπικότητας των μαθητών.

Βασικές Αρχές της ΕξΑΕ: Ακρίβεια στους σκοπούς και στόχους της διδασκαλίας.   Συμμετοχή σε αυθεντικές καταστάσεις της πραγματικής ζωής. Χρήση ποικιλίας τεχνολογικών μέσων και διδακτικών μεθόδων

3.2 Το Μεθοδολογικό Πλαίσιο Υλοποίησης

Φάση του σχεδιασμού του μεθοδολογικού πλαισίου :

1. σχεδιασμός των σταδίων διδασκαλίας
2. καθορισμός του μοντέλου επικοινωνίας
3. σχεδιασμός της αρχιτεκτονικής χωροθέτησης της τάξης
4. διαμόρφωση πολυμορφικού εκπαιδευτικού υλικού

3.3.1 Σχεδιασμός Σταδίων Μεθοδολογικής Προσέγγισης (Η Πυραμίδα της Διαδραστικής Τηλεδιάσκεψης)

Τέσσερα κύρια στάδια του μεθοδολογικού πλαισίου υλοποίησης της διαδραστικής τηλεδιάσκεψης:

Πρώτο στάδιο (1η τηλεδιάσκεψη) : Εισαγωγικές Δραστηριότητες

Ο σκοπός: Γνωριμία των μαθητών με τους συμμαθητές τους από απομακρυσμένες τάξεις και ανάδειξη του κεντρικού θέματος.Προετοιμασία ποικίλων παρουσιάσεων από τους/τις μαθητές/τριες σχετικά με τον τόπο, το σχολείο και την τάξη τους.

Οι στόχοι της 1ης τηλεδιάσκεψης είναι:

• Εξοικείωση με το νέο περιβάλλον μάθησης. 
• Ανάπτυξη διαλόγου μεταξύ των μαθητών. 
• Καθορισμός θέματος για τις επόμενες τηλεδιασκέψεις.

Δεύτερο στάδιο (2η Τηλεδιάσκεψη): Εικονική (Δυνητική) Τάξη

Ο σκοπός: Συνεργατική διερεύνηση του θέματος και ανάδειξη υποενοτήτων. Διερεύνηση του θέματος μέσω δομημένων δραστηριοτήτων και διαλόγου.

Οι στόχοι της 2ης τηλεδιάσκεψης είναι:

• Πρώτη διερεύνηση του θέματος αξιοποιώντας την προϋπάρχουσα γνώση. 
• Ανάλυση και συσχέτιση δεδομένων. 
• Εξέταση υποενοτήτων προς λεπτομερή διερεύνηση σε μια ομάδα μαθητών
  (από την τοπική και την απομακρυσμένη τάξη).

Τρίτο στάδιο  (3η Τηλεδιάσκεψη): Συνεργασία Ομάδων από Απόσταση 

Ο σκοπός:

• Συνεργασία των ομάδων των τοπικών και απομακρυσμένων τάξεων για την ανάπτυξη των υποενοτήτων. 
• Συνδιαμόρφωση θεμάτων, ανταλλαγή ιδεών, και συμφωνία σε κοινό χρονοδιάγραμμα.

Οι στόχοι της 3ης τηλεδιάσκεψης είναι:

• Συνεργασία για την ανάπτυξη των υποενοτήτων. 
• Συμφωνία σε κοινές δράσεις και παρουσιάσεις.

Τέταρτο στάδιο  (4η Τηλεδιάσκεψη) : Διαδραστική παρουσίαση των αποτελεσμάτων - επιχειρηματολογία

Ο σκοπός:

• Παρουσίαση των συνεργατικών δημιουργιών και επιχειρηματολογία.
• Παρουσίαση αποτελεσμάτων των εργασιών και διάλογος σε διαλογικό περιβάλλον.

Οι στόχοι της 4ης τηλεδιάσκεψης είναι:

• Παρουσίαση και τεκμηρίωση των θέσεων των μαθητών. 
• Συμπερασματική αξιολόγηση.

3.3.2 Σχεδιασμός Μοντέλου Επικοινωνίας

Το μοντέλο επικοινωνίας σχετικά με τις  εκπαιδευτικές τηλεδιασκέψεις περιλαμβάνει τα εξής βασικά στοιχεία:

1. Τον αριθμό των τάξεων (οι τηλεδιασκέψεις γίνονται μεταξύ δύο τάξεων κυρίως για παιδαγωγικούς και πρακτικούς λόγους).
2. Τον ρόλο των εκπαιδευτικών (οι εκπαιδευτικοί λειτουργούν ως συντονιστές και σύμβουλοι, επίσης υποστηρίζουν  την ανακαλυπτική μάθηση των μαθητών και κάθε τάξη έχει έναν εκπαιδευτικό).
3. Τον ρόλο των μαθητών/τριών (Οι μαθητές/τριες είναι στο κέντρο της διαδικασίας μάθησης, σχεδιάζουν, διερευνούν και οικοδομούν τις γνώσεις τους μέσω ομαδικών δραστηριοτήτων).
4. Το είδος της επικοινωνιακής σύνδεσης (Από το 2000-2004 χρησιμοποιούνταν ISDN συνδέσεις, ενώ από το 2004 και μετά έγινε μετάβαση σε IP συνδέσεις).
5. Το είδος των συστημάτων τηλεδιάσκεψης (από το 2000-2007, απαιτούνταν ακριβός εξοπλισμός hardware και  από το 2010 και μετά, χρησιμοποιούνται web-based εφαρμογές με χαμηλότερο κόστος και υψηλή ποιότητα ήχου και εικόνας).

3.2.3 Ο Σχεδιασμός της Αρχιτεκτονικής Χωροθέτησης της Τάξης

• Σημαντικότητα Χωροθέτησης (Κρίσιμη για την επιτυχία της τηλεδιάσκεψης).
• Βελτιωμένο Πλαίσιο (Αναβάθμιση προηγούμενης προσέγγισης (Anastasiades, 2003)).
• Τοποθεσία  (Η αίθουσα τηλεδιάσκεψης βρίσκεται εντός του σχολείου).

3.2.4 Το Εκπαιδευτικό Υλικό

Ο σχεδιασμός του εκπαιδευτικού υλικού στο πλαίσιο του προγράμματος «ΟΔΥΣΣΕΑΣ» έχει αναπτυχθεί σε τρεις φάσεις, με βάση τις χρονικές περιόδους και τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιόδου.

 ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2000-2003:

• Διδασκαλία των μαθημάτων του αναλυτικού προγράμματος.
• Εκπαιδευτικό υλικό βασισμένο σε διδακτικές ενότητες από τα εγκεκριμένα βιβλία.
• Φύλλα εργασίας και δραστηριότητες που δημιουργούνται από τους δασκάλους.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ  2004-2010:

• Διαθεματική προσέγγιση της γνώσης.
• Συνδυασμός διαφορετικών γνωστικών πεδίων για μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση της γνώσης.
•  Το εκπαιδευτικό υλικό διαμορφώνεται από τους δασκάλους και ειδικούς στον τομέα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (ΕξΑΕ).

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2010-2015:

• Συμμετοχή Μαθητών & Εκπαιδευτικών στη Δημιουργία Υλικού: 
• Εκπαιδευτικοί και μαθητές συνεργάζονται στη δημιουργία του υλικού.

Στόχοι του Εκπαιδευτικού Υλικού (το σκεπτικό και την δομή της ταξινόμησης Bloom (1956)):

• Γνωστικό (Cognitive) διεργασίες της γνώσης.
• Συναισθηματικό (Affective) στάσεις και συναισθηματική ανάπτυξη.
• Ψυχοκινητικό  (Psychomotor) δεξιότητες και πρακτικές ικανότητες.

4. Το ερευνητικό αποτύπωμα του προγράμματος ΟΔΥΣΣΕΑΣ 2000-2015

• Ερευνητικό αποτύπωμα
• Χρονική περίοδο του προγράμματος
  
• Ακαδημαϊκό επίπεδο

4.1 Η Ερευνητική συνεισφορά του προγράμματος ΟΔΥΣΣΕΑΣ 2000-2015 σε
επίπεδο διδακτορικών διατριβών

Η πρώτη  διδακτορική διατριβή (Χαμπιαούρης, 2005)

• Θέμα: Επίδραση της μεθοδολογίας στην τάξη, επίδοση και γνωστική ανάπτυξη.

Πορίσματα:

• • Βελτίωση ψυχολογικού κλίματος των μαθητικών ομάδων.
  • Το επίπεδο στη γνωστική ανάπτυξη.
  • Θετικές αλλαγές στις παιδαγωγικές εμπειρίες εκπαιδευτικών.

Η δεύτερη διδακτορική διατριβή στο πρόγραμμα ΟΔΥΣΣΕΑΣ (Φιλιππούση, 2012)

• Θέμα: Κοινωνική παρουσία και αλληλεπίδραση σε περιβάλλοντα τηλεδιάσκεψης.

Πορίσματα:

• • Ενισχυμένη κοινωνική παρουσία και αλληλεπίδραση.
  • Καθορισμός μεθοδολογίας που ενισχύει την κοινωνική παρουσία.

Η τρίτη διδακτορική διατριβή

• Θέμα: Χρήση animation και κινηματογραφικής αφήγησης στην εκπαίδευση.

Πορίσματα:

• Ενίσχυση ομαδικής συνεργασίας και κοινωνικογνωστικών δεξιοτήτων.
• Επιτυχής χρήση απλών υλικών για εκπαιδευτικά projects.

Στο πλαίσιο του προγράμματος ΟΔΥΣΣΕΑΣ την τρέχουσα περίοδο εκπονούνται δύο διδακτορικές διατριβές.

Διατριβή Καρβούνη (σε εξέλιξη)

• Θέμα: Διδακτική παρουσία και ρόλος εκπαιδευτικών σε σύγχρονα μαθησιακά περιβάλλοντα.
• Ερευνητικά ερωτήματα:
  • Ρόλος εκπαιδευτικών στο νέο περιβάλλον μάθησης.
  • Απαιτούμενες δεξιότητες εκπαιδευτικών.

Διατριβή Σπανουδάκη (σε εξέλιξη)

• Θέμα: Αξιοποίηση της Land Art για την ενθάρρυνση της δημιουργικότητας με τη χρήση ΤΠΕ.
• Ερευνητικά ερωτήματα:
  • Επίδραση στο ψυχοκοινωνικό κλίμα και στις μαθητικές επιδόσεις.
  • Εποικοδομητική αλλαγή στην επαγγελματική εμπειρία των δασκάλων.

6.Συζήτηση - Συμπεράσματα Προγράμματος ΟΔΥΣΣΕΑΣ 2000-2015

 Δημοσιεύσεις:

93 συνολικά εργασίες.

2 μονογραφίες, 6 κεφάλαια σε συλλογικούς τόμους, 19 άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, 25 εργασίες σε πρακτικά διεθνών συνεδρίων, 41 σε πρακτικά πανελληνίων συνεδρίων.

 

 Ερευνητική Συνεισφορά:

Χρήση τηλεδιάσκεψης και εφαρμογών web 2.0.

Παιδαγωγική αξιοποίηση προηγμένων τεχνολογιών διαδικτύου.

Ενθάρρυνση δημιουργικότητας.

Ανάπτυξη κοινωνικών και τεχνολογικών δεξιοτήτων.

Χρονικές Περίοδοι: 1η Περίοδος (2000-2003):

Έμφαση στη διδασκαλία γλώσσας, επιστήμης και μαθηματικών.

Στόχος: Εξοικείωση με το υβριδικό μαθησιακό περιβάλλον και καλλιέργεια τεχνολογικών δεξιοτήτων.

Εκπαιδευτικό υλικό: Βασισμένο στο βιβλίο, εμπλουτισμένο με φύλλα εργασίας και δραστηριότητες.

Εστίαση στην απομνημόνευση, κατανόηση, εφαρμογή, και ανάλυση.