Ας παρακολουθήσουμε αρχικά ένα βίντεο με μια σύντομη αναδρομή στο χρόνο που περιγράφει την εξέλιξη της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται στην Εικονική Πραγματικότητα από την δεκαετία του '50 έως τις μέρες μας:

Δημιουργία βίντεο: Ευμορφία Λουκά, 06/06/2024.

Ορισμός του όρου "Εικονικός Κόσμος"

Το Oxford Learner’s Dictionaries (n.d.) ορίζει τον όρο "Εικονικός Κόσμος" ως ένα σύνολο εικόνων, ήχων και κειμένων που χρησιμοποιούνται από έναν υπολογιστή για τη δημιουργία ενός κόσμου όπου οι άνθρωποι μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους, να παίζουν παιχνίδια και να προσποιούνται ότι ζουν μια άλλη ζωή.

Στον ορισμό αυτό ο Βοσινάκης (2015) συμπληρώνει ότι ο κόσμος αυτός είναι τρισδιάστατος, πολλών χρηστών. Η παρουσία ενός χρήστη στον Εικονικό Κόσμο ονομάζεται «ενσάρκωση» (avatar) και μπορεί να εξερευνεί ελεύθερα το περιβάλλον και να αλληλεπιδρά με τα avatar των άλλων χρηστών.

Επιπλέον, ο Μιχαήλ (2014) περιγράφει το περιβάλλον ενός Εικονικού Κόσμου ως διαδραστικό αφού η πλοήγηση γίνεται με διαισθητικό και φυσικό τρόπο μιας και ανταποκρίνεται αναδραστικά στις συνέργειες των συμμετεχόντων όπως χειρονομίες.

Χαρακτηριστικά Εικονικών Κόσμων

Με την αξιοποίηση της τεχνολογίας των γραφικών υπολογιστή η απεικόνιση του περιβάλλοντος είναι τρισδιάστατη αποσκοπώντας σε όσο το δυνατόν πιο ποιοτικά αποτελέσματα. Η πλοήγηση μέσα στον Εικονικό Κόσμο γίνεται με κατάδειξη, είναι ελεύθερη, προσομοιώνοντας το φυσικό βάδισμα .

Είναι πολυχρηστικό δηλαδή, μπορούν να συνδεθούν πολλοί χρήστες σύγχρονα (ή ασύγχρονα), να αντιλαμβάνονται την παρουσία των υπόλοιπων χρηστών και αλληλεπιδρώντας να συμμετέχουν από κοινού σε δραστηριότητες εντός του κόσμου καθώς δύνανται να χειρίζονται τα αντικείμενα του περιβάλλοντος σύμφωνα με υπάρχοντες κανόνες. Για παράδειγμα, μπορούν να μετακινήσουν τα αντικείμενα, να τα μοιραστούν με άλλους χρήστες ή να τα φορέσουν, δημιουργώντας και εξελίσσοντας το περιεχόμενο.

Το περιβάλλον έχει διάρκεια και συνεχίζει να εξελίσσεται ανεξάρτητα από την παρουσία χρηστών.

Η επικοινωνία είναι χωροθετημένη κάτι που σημαίνει ότι μόνο όσοι βρίσκονται σε σχετικά κοντινή απόσταση μεταξύ τους να μπορούν να διαβάσουν ή να ακούσουν τα μηνύματα που στέλνει ένας χρήστης μιας και η ένταση των φωνών των χρηστών προσαρμόζεται, προκαλώντας την αίσθηση της ύπαρξης ενός «τόπου», και την ανάδυση πολλαπλών ομάδων συζητήσεων. Υποστηρίζονται και μη λεκτικές μορφές επικοινωνίας όπως το χειροκρότημα και η αλλαγή της στάσης του σώματος ή της έκφρασης του προσώπου των ενσαρκώσεων (Βοσινάκης, 2015).

Ο Dillenbourg et al. (2002, όπ. αναφ. στο Ταψής, 2012) θεωρεί ότι, ένας Εικονικός Κόσμος είναι ένας προσχεδιασμένος κοινωνικός χώρος πληροφόρησης μέσα στον οποίο γίνονται εκπαιδευτικές αλληλεπιδράσεις, με ρητές αναπαραστάσεις, οι οποίες μπορεί να είναι από κείμενο μέχρι τρισδιάστατοι κόσμοι εμβύθισης και οι εκπαιδευόμενοι δεν είναι απλά ενεργοί αλλά και συνδημιουργοί του εικονικού χώρου.

Επιπλέον, επισημαίνει ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο στην δια ζώσης όσο και στην εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση ενοποιώντας ετερογενείς τεχνολογίες και πολλαπλές παιδαγωγικές προσεγγίσεις.

Εικονικοί Κόσμοι και συνεργασία

Οι Εικονικοί Κόσμοι λόγω των πολλαπλών μορφών επικοινωνίας που προσφέρουν, την δυνατότητα δημιουργίας, χειρισμού και διαμοίρασης αντικειμένων μεταξύ των χρηστών και την παρουσία πολλών χρηστών σε κοινό περιβάλλον εργασίας μπορούν να εγγυηθούν την δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ των επισκεπτών ενός εικονικού κόσμου.

Επιπροσθέτως, το πλαίσιο συνεργασίας, ανάλογα με τις δυνατότητες που προσφέρει ο Εικονικός Κόσμος, μπορεί να ποικίλει παρέχοντας την δυνατότητα ενός μεγάλου εύρους δραστηριοτήτων όπως συναντήσεις εργασίας απομακρυσμένων στελεχών μιας επιχείρησης ή ακόμη και ατόμων που δεν μιλούν την ίδια γλώσσα μιας και μπορεί να περιλαμβάνεται λογισμικό μετάφρασης, ομαδική κατασκευή και επισκόπηση ενός έργου για μια πρώτη αποτύπωση σκέψεων και συζήτηση πλεονεκτημάτων ή μειονεκτημάτων προσέγγισης, συνεργατική επίλυση προβλημάτων στα πλαίσια κάποιου εκπαιδευτικού σεναρίου κ.ά.

Συμπερασματικά, οι Εικονικοί Κόσμοι διαθέτουν έναν αριθμό από χαρακτηριστικά που ευνοούν τη συνεργασία:

Σύγχρονη ή ασύγχρονη επικοινωνία μεταξύ των ενσαρκώσεων, άμεσα κατά την ταυτόχρονη παρουσία των χρηστών στο περιβάλλον ή έμμεσα μέσω μηνυμάτων, κατασκευασμένων αντικειμένων κ.ά.
Από κοινού δημιουργία, επεξεργασία και χρήση αντικειμένων.
Λειτουργίες διαχείρισης δικαιωμάτων πρόσβασης στα αντικείμενα.

Τα χαρακτηριστικά αυτά παρέχουν την δυνατότητα διανομής ρόλων και σχηματισμού ομάδων συνεργασίας και την ταυτόχρονη εργασία πάνω σε αντικείμενα ή δεδομένα του κόσμου με αποτέλεσμα την άμεση και διαισθητική επίγνωση των εργασιών που εκτελούνται από τα μέλη της ομάδας αλλά και της προόδου των ενεργειών ανά πάσα στιγμή.

Κοινωνική Δικτύωση και Εικονικοί Κόσμοι

Οι Εικονικοί Κόσμοι αποτελούν έναν εν δυνάμει αχανή χώρο επικοινωνίας και κοινωνικής συνεύρεσης μέσα από τους οποίους άνθρωποι με κοινά ενδιαφέροντα και επιδιώξεις έρχονται σε επαφή, εκφράζονται και μοιράζονται εμπειρίες εντός του κόσμου.

Όπως στις διάφορες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης συναντούμε υποστηρικτικά εργαλεία όπως:

ορισμός «φίλων»,
δημιουργία και διαχείριση ομάδων χρηστών,
ασύγχρονα μηνύματα
χώροι συνομιλίας (forums) κ.ά.

τα οποία ευνοούν την ανάδυση εικονικών κοινοτήτων με βάση τα κοινά ενδιαφέροντα, τα μέλη των οποίων επικοινωνούν, συνευρίσκονται και συνεργάζονται εντός του εικονικού κόσμου.

Πλαίσιο χρήσης και αξιοποίηση Εικονικών Κόσμων στην εκπαίδευση

Λόγω της εξερεύνησης, του ελέγχου και της δυνατότητας του χρήστη να μελετήσει ο ίδιος το αντικείμενο με τον τρόπο και από τις οπτικές γωνίες που ο ίδιος προτιμά - ακόμη και αφηρημένων ή υποθετικών δομών - ο χρήστης των Εικονικών Κόσμων ανακαλύπτει σταδιακά πληροφορίες ως αποτέλεσμα της δικής του εμπλοκής και οικοδομεί βηματικά την κατανόησή του γύρω από το αντικείμενο.

Η δυνατότητα κοινής συνύπαρξης των ενσαρκώσεων στο χώρο και της μεταξύ τους επικοινωνίας με κείμενο ή φωνή, ο Εικονικός Κόσμος μπορεί να αξιοποιηθεί σε κατάλληλα σχεδιασμένους χώρους για την υποστήριξη ψηφιακών τάξεων σύγχρονης εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης.

Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα στην προσπάθειά τους να προσφέρουν στους χρήστες του Εικονικού Κόσμου τους μια εκπαιδευτική εμπειρία όσο το δυνατόν πιο άρτια και «φυσική», σχεδιάζουν τα εικονικά περιβάλλοντα με κτήρια που συσχετίζονται με τις φυσικές τους υποδομές. Προσθέτουν χώρους υποδοχής, αίθουσες διδασκαλίας, αμφιθέατρα, εκθετήρια, χώρους συνάθροισης, εργαστήρια και βιβλιοθήκες, μεταξύ των οποίων τοποθετούνται σημάνσεις και πινακίδες προς διευκόλυνση της περιήγησης.

Μέσα σε αυτούς τους εκπαιδευτικούς εικονικούς χώρους, μπορεί να υλοποιούνται εργαστήρια κατασκευών και πειραμάτων, εκπαιδευτικές προσομοιώσεις, αναπαραστάσεις, εκθέσεις και μουσεία. Όσον αφορά στο διαμοιρασμό του εκπαιδευτικού υλικού αυτός πραγματοποιείται μέσω διαδραστικών αντικειμένων, με ενσωματωμένους τους συνδέσμους των διδακτικών πηγών (Κακλιδάκη, 2013 όπ. αναφ. στη Ζαράνη, 2022).

Μαθήματα όπως η Ιστορία μπορούν να αποκτήσουν νέο ενδιαφέρον όταν οι εκπαιδευόμενοι έχουν την δυνατότητα να ζήσουν ένα ιστορικό γεγονός και να εξάγουν τα δικά τους συμπεράσματα βλέποντας τα πεδία των μαχών από διάφορες οπτικές γωνίες.

Μπορούν να δουν από κοντά μέρη της Γης αλλά και να διενεργήσουν δύσκολα και επικίνδυνα πειράματα, να «ζήσουν» από πρώτο χέρι πώς λειτουργούν τα μέρη του ανθρώπινου σώματος αλλά και να σχεδιάσουν από κοινού με την ομάδα τους κτίρια και πόλεις.

Οι εικονικοί κόσμοι θα μπορούσαν να δημιουργήσουν κατάλληλες συνθήκες ελεύθερου ή ελεγχόμενου πειραματισμού σε πολλά μαθησιακά αντικείμενα, ώστε οι εκπαιδευόμενοι να μπορέσουν να δοκιμάσουν εναλλακτικές διατάξεις, να δουν τις επιπτώσεις των αλλαγών και να αναστοχαστούν πάνω σε αυτές μόνοι τους ή ομαδικά προσθέτοντας έτσι την ψυχαγωγία και την κοινωνική αλληλεπίδραση στην μαθησιακή διαδικασία.

Μπορούν να σχεδιαστούν εικονικά περιβάλλοντα που με σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις όπως

ο εποικοδομητισμός,
η προβληματοκεντρική μάθηση και
η μάθηση μέσω δημιουργίας

θα δώσουν κίνητρα ενεργητικής εμπλοκής στους εκπαιδευόμενους στην μαθησιακή διαδικασία.

Αξιοποίηση Εικονικών Κόσμων στην Επαγγελματική Κατάρτιση

Οι Εικονικοί Κόσμοι λόγω της εύκολης εκμάθησης της χρήσης τους, της διάδρασης με τα αντικείμενα του χώρου και των ενσωματωμένων μηχανισμών κίνησης, αναγνώρισης σύγκρουσης και φυσικής προσομοίωσης, επιτρέπουν την εξερεύνηση και την παρατήρηση ενός φαινομένου. Οι συμμετέχοντες μπορούν να προγραμματίσουν τη συμπεριφορά των αντικειμένων σε σχέση με την κατάσταση του περιβάλλοντος ή/και τις ενέργειές τους, με συνέπεια να συμμετέχουν σε ένα «ζωντανά» εξελισσόμενο περιβάλλον με το οποίο μπορούν να αλληλεπιδράσουν παρατηρώντας άμεσα το αποτέλεσμα και να προσομοιώσουν πραγματικά, υποθετικά ή φανταστικά φαινόμενα και καταστάσεις.

Παρέχονται έτσι δυνατότητες διεύρυνσης των επαγγελματικών δεξιοτήτων ή/και εξάσκησης στην πρακτική εφαρμογή των νέων γνώσεων που έχουν αποκτήσει μέσα σε ρεαλιστικά περιβάλλοντα προσομοίωσης που επιτρέπουν την ταυτόχρονη συμμετοχή πολλαπλών χρηστών.

Χωρίς την ικανότητα απόλυτης αντικατάστασης των πραγματικών συνθηκών, οι συμμετέχοντες μπορούν να αναλάβουν ρόλους στα πλαίσια προσομοίωσης σύνθετων διαδικασιών και τήρησης αυστηρών πρωτοκόλλων όπως τα ιατρικά, να επεκτείνουν τις δεξιότητές τους μέσα από τη χρήση εξειδικευμένων συσκευών όπως την προσομοίωση μιας πτήσης ή/και την σε βάθος κατανόηση της λειτουργίας περίπλοκων συστημάτων όπως της αγοραπωλησίας αγαθών μέσα από την ενεργό συμμετοχή τους και την παρατήρηση των αποτελεσμάτων.

Πέραν όλων των παραπάνω, παρέχεται επιπλέον η δυνατότητα αξιολόγησης σε ένα περιβάλλον που η δομή και ο βαθμός δυσκολίας είναι απολύτως ελεγχόμενα από τους Εκπαιδευτές μετατρέποντας τους Εικονικούς Κόσμους σε εξαιρετικά χρήσιμα εργαλεία για την υποστήριξη σύγχρονων σεναρίων εκπαίδευσης και κατάρτισης στελεχών (Βοσινάκης, 2015).

Συγγραφή: Ευμορφία Λουκά, 06/06/2024.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Βοσινάκης, Σ. (2015). Εικονικοί Κόσμοι. [Κεφάλαιο Συγγράμματος]. Στο Βοσινάκης, Σ. (2015). Εικονικοί Κόσμοι. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. κεφ 1. http://hdl.handle.net/11419/3188

Ζαράνη, Γ. (2022). Τα περιβάλλοντα εικονικών κόσμων ως εκπαιδευτικά εργαλεία για την προώθηση της ομαδοσυνεργατικής μάθησης: η αξιοποίηση του OpenSimulator στο μάθημα της Ιστορίας. [Μεταπτυχιακή Διατριβή], Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Πολυνόη. https://polynoe.lib.uniwa.gr/xmlui/handle/11400/1801?show=full

Μιχαήλ, Μ. (2014). Συνεργατική μάθηση και Ανταλλαγή Γνώσης σε Περιβάλλον Εικονικού Κόσμου (Virtual World). [Μεταπτυχιακή Διατριβή], Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Ψηφιακό Αποθετήριο Κυψέλη. https://kypseli.ouc.ac.cy/handle/11128/1506

Ταψής, Ν. (2012). Εναλλακτικές μορφές εκπαίδευσης: η χρήση εικονικών κόσμων στην ηλεκτρονική μάθηση. [Διδακτορική Διατριβή], Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης & Ηλεκτρονικού Περιεχομένου. https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/29103

Virtual world noun. (χ.η.). in Oxford Learner’s Dictionaries. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουνίου, 2024, από https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/virtual-world

Οπτικοακουστικό υλικό

71-VR [Image] (n.d.). Research Gate. https://www.researchgate.net/figure/71-VR-in-entertainment-Virtuality-1000DS-from-W-Industries-from-Atla95_fig8_2617390

[“Ανίχνευση κίνησης”][Φωτογραφία] (χ.χ.). Ylikonet. https://ylikonet3.blogspot.com/2018/12/blog-post.html

[“Data glove”] [Image] (n.d.). Electronic visualization laboratory. https://www.evl.uic.edu/research/2162

Metaverce horizon [Image] (n.d.). Daring House. https://www.daringhouse.com/category/daring-magazine/metaverse/

Sayre Glove [Image] (n.d.). Sean Woodman. https://gr.pinterest.com/pin/279504720612239261/

Sensorama [Image] (n.d.). IEEE Computer society. https://www.computer.org/publications/tech-news/research/experiencing-the-sights-smells-sounds-and-climate-of-southern-italy-in-vr

[“Sensorama 1”][Image] (n.d.). Slidetodoc. https://slidetodoc.com/a-brief-history-of-vr-reading-the-ultimate/

[“Sensorama 2”][Image] (n.d.). Sutori. https://www.sutori.com/en/story/historia-de-la-computacion-grafica-en-los-60--4Xyee5CJ9KQyFMfxNCGhzroU

[“Stereoscopy”] [Image] (n.d.). Golden Gate Stereoscopic Sociaty. https://ggstereo.org/2020/08/09/stereoscopy-and-the-human-visual-system/

Twelvety9 (n.d.). History [Song]. On Album To The Stars. Free music archive. https://freemusicarchive.org/search/?quicksearch=history

VR-Complex-Experience [Image] (n.d.). Tricks and tech. https://www.tricksntech.com/virtual-reality-vr/

Vrd 1990 [Image] (n.d.). Evrystry. https://gr.pinterest.com/pin/389561436495470585/

Vr-desktop [Image] (n.d.). Makeuseof. https://www.makeuseof.com/tag/virtual-reality-desktops-save-money-space/

[“Univerce”] [Image] (n.d.). Wallpaper access. https://wallpaperaccess.com/augmented-reality