Προσβασιμότητα ατόμων με ειδικές ανάγκες στην εξΑΕ

Ορισμός και σημασία της προσβασιμότητας στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση

Η προσβασιμότητα στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση αφορά τη δυνατότητα όλων των μαθητών, ιδιαίτερα εκείνων με ειδικές ανάγκες, να έχουν ίση πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό και τις δραστηριότητες. Αποτελεί δέσμευση για τη δημιουργία εκπαιδευτικών περιβαλλόντων όπου όλοι οι μαθητές μπορούν να συμμετέχουν, να αναπτύσσονται και να συμβάλλουν​ (IIEP Learning Portal)​​ (UNESCO Document Repository)​.

Ανασταλτικοί παράγοντες προσβασιμότητας

1. Τεχνολογικοί παράγοντες: Πολλές πλατφόρμες και εργαλεία εξ αποστάσεως εκπαίδευσης δεν έχουν σχεδιαστεί με γνώμονα την προσβασιμότητα. Σε τέτοιες πλατφόρμες μπορεί να παρατηρείται έλλειψη υποστήριξης για λογισμικά υποβοήθησης, όπως αναγνώστες οθόνης και υπότιτλους. Έτσι, δημιουργούνται σημαντικά εμπόδια για τους μαθητές με προβλήματα όρασης ή ακοής, περιορίζοντας την ικανότητά τους να αλληλεπιδρούν με το εκπαιδευτικό υλικό και να συμμετέχουν ενεργά στη μάθηση. Οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) μπορούν να είναι πολύτιμα εργαλεία για την εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρίες, αλλά πρέπει να σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι προσβάσιμες σε όλους ​ (IIEP Learning Portal)​.
2. Κοινωνικοί παράγοντες: Οι κοινωνικοί παράγοντες, όπως οι προκαταλήψεις και η έλλειψη ευαισθητοποίησης γύρω από τις ανάγκες των ατόμων με ειδικές ανάγκες, μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε αποκλεισμό τους από τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Η έλλειψη κατάλληλης εκπαίδευσης και υποστήριξης για τους εκπαιδευτικούς συμβάλλει στην αδυναμία προσαρμογής του εκπαιδευτικού υλικού και των μεθόδων διδασκαλίας ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες όλων των μαθητών. Δημιουργείται τότε ένα περιβάλλον όπου οι μαθητές με ειδικές ανάγκες δεν μπορούν να συμμετέχουν πλήρως και ισότιμα στην εκπαιδευτική διαδικασία​ (Vanderbilt University)​.
3. Οικονομικοί παράγοντες: Το κόστος της τεχνολογίας και των υποδομών που απαιτούνται για την υποστήριξη της προσβασιμότητας μπορεί να είναι ιδιαίτερα υψηλό, ειδικά σε περιοχές με περιορισμένους πόρους. Η απόκτηση και συντήρηση τεχνολογιών υποβοήθησης, όπως οθόνες Braille και λογισμικά αναγνώρισης φωνής, απαιτεί σημαντικές οικονομικές επενδύσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, οι οικονομικοί πόροι δεν είναι διαθέσιμοι για την προμήθεια των απαραίτητων εργαλείων και υποδομών, με αποτέλεσμα οι μαθητές με ειδικές ανάγκες να μην έχουν την υποστήριξη που χρειάζονται για να επιτύχουν στην εκπαίδευσή τους (IIEP Learning Portal)​.

Πρωτοβουλίες και εργαλεία που διευκολύνουν την προσβασιμότητα

1. Πρωτοβουλίες:
   • Πολιτικές ενσωμάτωσης: Οι χώρες μπορούν να εφαρμόσουν πολιτικές που προάγουν την ενσωμάτωση ατόμων με ειδικές ανάγκες στην εκπαιδευτική διαδικασία. Για παράδειγμα, η UNESCO υποστηρίζει τη χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) για τη μείωση των φραγμών στην εκπαίδευση. Οι ΤΠΕ μπορούν να βελτιώσουν την προσβασιμότητα προσφέροντας λύσεις που είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες των μαθητών με ειδικές ανάγκες, όπως λογισμικά υποβοήθησης και προσαρμοζόμενες εκπαιδευτικές πλατφόρμες ​ (UNESCO)​​ (UNESCO)​.
   • Εκπαιδευτικές πολιτικές: Σημαντικό ρόλο παίζει η διαμόρφωση εκπαιδευτικών πολιτικών που επιτρέπουν ευελιξία στις απαιτήσεις και τις διαδικασίες. Ένα παράδειγμα μπορεί να περιλαμβάνει την παροχή περισσότερου χρόνου για εξετάσεις ή τη δυνατότητα προφορικών εξετάσεων, ώστε να εξασφαλίζεται ότι οι μαθητές αξιολογούνται δίκαια, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Εξίσου σημαντικός είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης και της ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών για τη χρήση εργαλείων και τεχνικών που διευκολύνουν την προσβασιμότητα, ώστε να δημιουργηθεί ένα υποστηρικτικό  εκπαιδευτικό περιβάλλον (Vanderbilt University)​. Οι εκπαιδευτικές πλατφόρμες που έχουν σχεδιαστεί με γνώμονα την προσβασιμότητα περιλαμβάνουν χαρακτηριστικά όπως: Υπότιτλοι και Μεταφράσεις σε Πραγματικό Χρόνο:  Βοηθούν τους μαθητές με ακουστικές αναπηρίες να κατανοήσουν το εκπαιδευτικό περιεχόμενο και επιτρέπουν την πρόσβαση σε μαθητές που δεν μιλούν τη γλώσσα του εκπαιδευτικού υλικού​ (Vanderbilt University)​.  Προσαρμοζόμενα Εργαλεία: Πλατφόρμες που επιτρέπουν την προσαρμογή της διάταξης και των λειτουργιών σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε μαθητή​ (UNESCO)​.
   • Πρακτικές προσβασιμότητας στο διαδίκτυο: Η εφαρμογή πρακτικών για την ενίσχυση της προσβασιμότητας στον ιστό είναι ακολούθως πολύ σημαντική. Σύμφωνα με την ΕΛ/ΛΑΚ, αυτές οι πρακτικές περιλαμβάνουν τη χρήση εναλλακτικών κειμένων για εικόνες, την εξασφάλιση της προσβασιμότητας με το πληκτρολόγιο και τη δημιουργία περιεχομένου που είναι ευανάγνωστο για προγράμματα ανάγνωσης οθόνης. Το διαδικτυακό περιεχόμενο έτσι είναι προσβάσιμο σε όλους τους χρήστες, ανεξαρτήτως των ικανοτήτων τους. Πιο συγκεκρυτές οι πρακτικές περιλαμβάνουν: Χρήση Εναλλακτικών Κειμένων για Εικόνες: Οι περιγραφές κειμένου για εικόνες επιτρέπουν στους μαθητές με προβλήματα όρασης να κατανοούν το περιεχόμενο των εικόνων μέσω προγραμμάτων ανάγνωσης οθόνης. Εξασφάλιση Προσβασιμότητας με το Πληκτρολόγιο: Διασφαλίζεται ότι όλες οι λειτουργίες ενός ιστότοπου είναι προσβάσιμες μέσω του πληκτρολογίου είναι ουσιαστικής σημασίας για τους μαθητές με κινητικές αναπηρίες. Δημιουργία Ευανάγνωστου Περιεχομένου: Το περιεχόμενο πρέπει να είναι ευανάγνωστο για προγράμματα ανάγνωσης οθόνης, έτσι ώστε όλα τα στοιχεία της σελίδας μπορούν να αναγνωστούν και να κατανοηθούν εύκολα από τους χρήστες (ΕΕΛ/ΛΑΚ) .
2. Εργαλεία:
   • Λογισμικά υποβοήθησης:Τα λογισμικά υποβοήθησης περιλαμβάνουν τεχνολογίες που βοηθούν τους μαθητές με οπτικές ή ακουστικές αναπηρίες να αλληλεπιδρούν με το εκπαιδευτικό υλικό. Αυτά τα εργαλεία περιλαμβάνουν:
     • Οθόνες Braille: Επιτρέπουν στους μαθητές με προβλήματα όρασης να διαβάζουν το κείμενο μέσω αφής. JAWS (Job Access With Speech): Ένα από τα πιο δημοφιλή προγράμματα ανάγνωσης οθόνης, το οποίο παρέχει φωνητική και γραφή Braille έξοδο για τις περισσότερες εφαρμογές υπολογιστών. Είναι συμβατό με Microsoft Office, Google Docs, και πολλούς περιηγητές ιστού. Προσφέρει επίσης δυνατότητες OCR για πρόσβαση σε αρχεία PDF και άλλες μη προσβάσιμες μορφές εγγράφων​ (Freedom Scientific)​​ (The American Foundation for the Blind)​.
     • Λογισμικά Αναγνώρισης Φωνής: Τα λογισμικά αυτά μετατρέπουν την ομιλία σε κείμενο, διευκολύνοντας τους μαθητές με κινητικές αναπηρίες ή δυσκολίες γραφής να συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Fusion: Συνδυάζει τις λειτουργίες του ZoomText και του JAWS, προσφέροντας μεγέθυνση της οθόνης και φωνητική έξοδο για άτομα με οποιοδήποτε επίπεδο οπτικής αναπηρίας. Είναι ιδανικό για σχολεία, οργανισμούς και ιδιώτες, παρέχοντας ευελιξία και υψηλής ποιότητας φωνητική έξοδο​ (Freedom Scientific)​.
     • Προγράμματα Ανάγνωσης Οθόνης: Αυτά τα προγράμματα διαβάζουν το κείμενο της οθόνης δυνατά, επιτρέποντας στους μαθητές με προβλήματα όρασης να ακούσουν το περιεχόμενο της οθόνης. NVDA (Non-Visual Desktop Access): Ένα δωρεάν λογισμικό ανάγνωσης οθόνης για Windows που χρησιμοποιεί τον συνθέτη φωνής eSpeak και υποστηρίζει πολλές γλώσσες. Είναι συμβατό με πολλές εφαρμογές και επιτρέπει τη χρήση συσκευών Braille​ (Everyday Sight)​.
     • Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της American Foundation for the Blind για μια ολοκληρωμένη λίστα προϊόντων τεχνολογίας υποβοήθησης​ (The American Foundation for the Blind)​.

     ​​

Σύνδεσμοι και πηγές για περαιτέρω μελέτη

1. IIEP Learning Portal. (n.d.). Disability inclusive education and learning. Retrieved from https://learningportal.iiep.unesco.org/en/issue-briefs/improve-learning/disability-inclusive-education-and-learning
2. Παπαβασιλείου Γιάννης (2020). Γιατί η προσβασιμότητα στο διαδίκτυο είναι τόσο σημαντική και τι μπορείς να κάνεις για να την επιτύχεις. https://openstandards.ellak.gr/2020/12/02/giati-i-prosvasimotita-stodiadiktio-ine-toso-simantiki-ke-ti-mporis-na-kanis-gia-na-tin-epitichis
3. UNESCO. (2021). Learning for All: Guidelines on the Inclusion of Learners with Disabilities in Open and Distance Learning. UNESCO. Retrieved from https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000244355
4. UNESCO. (2021). Promoting access to education for students with disabilities through inclusive technologies. Global Education Monitoring Report. Retrieved from https://www.unesco.org/gem-report/en
5. Vanderbilt University Center for Teaching. (n.d.). Creating Accessible Learning Environments. Retrieved from https://cft.vanderbilt.edu/guides-sub-pages/creating-accessible-learning-environments

Εργαλεία που Διευκολύνουν την Προσβασιμότητα:

American Foundation for the Blind. (n.d.). Assistive Technology Products. Retrieved from https://www.afb.org/blindness-and-low-vision/using-technology/assistive-technology-products

Everyday Sight. (n.d.). 10 Best Screen Readers for Blind People (5 of these are FREE!). Retrieved from https://www.everydaysight.com/10-best-screen-readers-for-blind-people

Freedom Scientific. (n.d.). JAWS® – Freedom Scientific. Retrieved from https://www.freedomscientific.com/products/software/jaws/