Η ελληνική χριστουγεννιάτικη παράδοση είναι πλούσια. Ακολουθούν κάποια από τα ήθη και τα έθιμα της χώρας μας.

Η Βασιλόπιτα

Η ιστορία της Βασιλόπιτας έχει ρίζες περίπου πριν από 1500 χρόνια στην πόλη Καισαρεία της Καππαδοκίας, στη Μικρά Ασία. Το έθιμο του κοπήματος της Βασιλόπιτας είναι ένα από τα ελάχιστα αρχαία έθιμα που εξακολουθούν να υπάρχουν. Στην αρχαιότητα, υπήρχε η παράδοση του εορταστικού αρτού, που οι αρχαίοι Έλληνες προσέφεραν στους θεούς κατά τις μεγάλες αγροτικές γιορτές, όπως τα Θαλύσια και τα Θεσμοφόρια. Επίσης, κατά τα Κρόνια και τα Σατουρνάλια, έφτιαχναν γλυκά και πίττες με νομίσματα μέσα, όπου ο τυχερός που βρίσκονταν το κομμάτι με το νόμισμα θεωρούνταν ο εκλεκτός της παρέας.

Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε αυτό το έθιμο με τη Βασιλόπιτα. Συνήθως, οι Έλληνες κόβουν τη Βασιλόπιτα αμέσως μετά την αλλαγή του χρόνου. Σε ορισμένες περιοχές, ωστόσο, η κοπή της πίτας γίνεται στο μεσημεριανό τραπέζι την ημέρα του Αγίου Βασιλείου, την πρώτη μέρα του νέου έτους. Το εθιμοτυπικό παραμένει το ίδιο, με τον νοικοκύρη να τη σταυρώνει τρεις φορές με ένα μαχαίρι και στη συνέχεια να κόβει τα κομμάτια. Το πρώτο είναι για τον Χριστό, το δεύτερο για την Παναγία, το τρίτο για τον Αγιο Βασίλη, και ακολουθούν τα κομμάτια για τα μέλη της οικογένειας με σειρά ηλικίας. Συνήθως, υπάρχει και ένα τελευταίο κομμάτι, αυτό του φτωχού. Σε ορισμένες περιοχές, προστίθενται και δύο επιπλέον κομμάτια, ένα για τα ζώα και ένα για τα σπαρτά. Ο ευτυχής που βρει το φλουρί θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς και συνήθως λαμβάνει ένα δώρο από τον νοικοκύρη, συχνά συνοδευόμενο από χρηματικό ποσό. Αν το φλουρί βρει το κομμάτι του Χριστού, της Παναγίας ή του Αγίου Βασιλείου, το ποσό διατίθεται στην εκκλησία, ενώ αν βρει το κομμάτι του φτωχού, το ποσό πηγαίνει σε έναν άνθρωπο που έχει ανάγκη.

Το χριστουγεννιάτικο καραβάκι

Το παραδοσιακό καραβάκι μαζί με  τα κάλαντα, τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια, των γλυκισμάτα και τα δώρα, αντιπροσωπεύει ένα αρχαίο έθιμο της ναυτικής πατρίδας μας. Το ελληνικό καραβάκι, όπως κατασκευάζονταν από τα παιδιά των παλαιών εποχών με αγάπη και δημιουργικότητα, αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της παράδοσής μας.

Πέρα από τον παιγνιδιάρικο χαρακτήρα του, το καραβάκι συνιστούσε και έναν τρόπο τιμής και καλωσορισμού για τους ναυτικούς που επέστρεφαν από τα ταξίδια τους. Πριν από περίπου 50 χρόνια, το βρίσκαμε σε πολλά ελληνικά σπίτια και στα χέρια των παιδιών που τραγουδούσαν κάλαντα.

Σήμερα, δυστυχώς, αυτή η παράδοση φαίνεται να χάνεται, καθώς αντικαθίσταται από ξένα στοιχεία. Ωστόσο, η Χίος, ως ένα νησί με έντονη ναυτική παράδοση, συνεχίζει να τιμά αυτό το παλαιό έθιμο. Κάθε Πρωτοχρονιά, αναβιώνει την παράδοση με τα πρωτοχρονιάτικα καραβάκια. Οι κάτοικοι κατασκευάζουν απομιμήσεις εμπορικών και πολεμικών πλοίων, δίνοντας έμφαση στη συμμετοχή περισσότερο από τα χρηματικά βραβεία. Τα καραβάκια αυτά, με τον λαμπρό τους διάκοσμο, προσφέρουν ένα άρωμα ελληνικότητας και γεμίζουν με χαρούμενα χρώματα τα ελληνικά σπίτια, διατηρώντας ζωντανή τη λαϊκή παράδοση.

ΤΟ Χριστουγεννιάτικο δέντρο

Το εορταστικό δέντρο των Χριστουγέννων αποτελεί μία από τις πιο γνωστές παραδόσεις που συνδέονται με αυτήν την εποχή του χρόνου. Πρόκειται για ένα πάντα πράσινο, αειθαλές κωνοφόρο δέντρο που τοποθετείται είτε στο εσωτερικό των σπιτιών, είτε στις αυλές και στολίζεται με φωτάκια και πολύχρωμα διακοσμητικά κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων.

Σύμφωνα με το έθιμο, το χριστουγεννιάτικο δέντρο πρέπει να στολιστεί την παραμονή των Χριστουγέννων (24 Δεκεμβρίου) και να μην κρατεί τα στολίδια του μετά τις 6 Ιανουαρίου. Η παραμονή του στολισμένου δέντρου μετά από αυτήν την ημερομηνία θεωρείται σύμβολο κακοτυχίας.

Στις μέρες μας, λόγω της εκτεταμένης εμπορευματοποίησης των Χριστουγέννων, τα δέντρα στολίζονται συχνά νωρίτερα, ενώ τα καταστήματα ξεκινούν τις διακοσμητικές ετοιμασίες ακόμη από τον Οκτώβριο.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το δέντρο στολίζεται συνήθως αμέσως μετά τη γιορτή της Ευχαριστίας (τέταρτη Πέμπτη του Νοεμβρίου) και παραμένει στολισμένο μέχρι την έλευση του νέου έτους.

Στην Ευρώπη, τα χριστουγεννιάτικα δέντρα δεν στολίζονται πριν τα μέσα του Δεκεμβρίου και διατηρούνται στολισμένα μέχρι τις αρχές του νέου έτους (6 Ιανουαρίου).

Το χριστόψωμο

Η δημιουργία του χριστόψωμου αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό Χριστιανικό έθιμο, θεωρούμενο σαν έργο που συνδέεται με το θείο. Ολόκληρη η διαδικασία του ζυμώματος αποτελεί μια ειδική τελετουργία, όπου οι γυναίκες, με προσοχή και υπομονή, δημιουργούν τη ζύμη που θα χρησιμοποιηθεί για τον παραδοσιακό αρτοσκεύαστο. Κατά τη διάρκεια αυτής της ιεροτελεστίας, χρησιμοποιούνται εκλεπτυσμένα υλικά, όπως λεπτοκομμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, και γαρίφαλα. Καθώς ζυμώνουν, αφιερώνουν τον καιρό τους λέγοντας: "Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει."

Αφού πλάσουν τη ζύμη, δημιουργούν ένα κρίκο με το ένα μισό της ζύμης, ενώ με το υπόλοιπο κατασκευάζουν έναν σταυρό, χρησιμοποιώντας λουρίδες από τη ζύμη. Στο κέντρο τοποθετούν ένα άσπαστο καρύδι ή ένα αυγό, συμβολίζοντας τη γονιμότητα. Στην επιφάνεια του δημιουργούν σχέδια, όπως λουλούδια, φύλλα, καρπούς, και πουλάκια, χρησιμοποιώντας μαχαίρι ή πιρούνι.

Το χριστόψωμο, ως ευλογημένο ψωμί, αναλαμβάνει ιδιαίτερη σημασία στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, καθώς θεωρείται ότι θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του. Το χριστόψωμο κόβεται την παραμονή των Χριστουγέννων, συνοδευόμενο από πολλές ευχές. Κατά την κοπή, επιβεβαιώνεται ο σταυρός που έχει χαραγμένος επάνω του. Την ημέρα των Χριστουγέννων, ο οικοδεσπότης σταυρώνει, κόβει, και μοιράζει το χριστόψωμο σε όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονται στο εορταστικό τραπέζι. Ορισμένοι βλέπουν σε αυτήν την πράξη ένα συμβολισμό της Θείας κοινωνίας, όπως ο Χριστός μοιράστηκε τον "άρτο της ζωής" σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του.

Τα χριστουγεννιάτικα δώρα

 

Τα δώρα που ανταλλάσσονται κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων έχουν μια ιδιαίτερη σημασία, αντιπροσωπεύοντας τη γενναιοδωρία και την αγάπη. Συμβολίζουν τα δώρα που έφεραν οι τρεις μάγοι στον χριστό. Η πρακτική αυτή έχει ρίζες στην αρχαιότητα, όπου και οι Ρωμαίοι, κατά τη διάρκεια των Σατουρναλίων, συνήθιζαν να ανταλλάσσουν δώρα μεταξύ τους.

Κατά τη μεσαιωνική εποχή, η παράδοση της ανταλλαγής δώρων επεκτάθηκε και στα αριστοκρατικά σαλόνια, όπου ξυλόγλυπτες θρησκευτικές παραστάσεις στόλιζαν τους τοίχους. Οι παραγγελίες για αυτά τα έργα τέχνης συνόδευονταν από ευχές για τύχη και καλή υγεία, προσφέροντας μια προσωπική πινελιά στα δώρα.

Κατά τους αιώνες που ακολούθησαν, το έθιμο της ανταλλαγής δώρων εξαπλώθηκε παγκοσμίως. Στην εποχή του Καίσαρα, οι αυλικοί προσέφεραν δώρα στον λαό, και ακόμα και οι σκλάβοι λάμβαναν δώρα από τα αφεντικά τους.

Πριν από τη γέννηση του Χριστού, οι οικογένειες συνήθιζαν να προσφέρουν θυσίες στους θεούς για προστασία από τα κακά πνεύματα. Αυτές οι εορταστικές τελετές προήλθαν στη συνέχεια στην ανταλλαγή δώρων κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων, δίνοντας στα παιδιά την ευκαιρία να περιπλανιούνται από χωριό σε χωριό, τραγουδώντας κάλαντα και λαμβάνοντας δώρα ως σύμβολα ευτυχίας.

Στη συνέχεια, τα δώρα εξελίχθηκαν από πορτοκάλια σε ζαχαρωτά και παιχνίδια, συνεχίζοντας να αντιπροσωπεύουν τη χαρά και την αγάπη που μοιράζονται οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής.

Η χριστουγεννιάτικη κάλτσα

Η εορταστική κάλτσα των Χριστουγέννων αποτελεί μια ξεχωριστή παράδοση που συνεχίζεται σε πολλές κοινότητες σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για μια άδεια κάλτσα ή έναν σάκο που λαμβάνουν τα παιδιά και τον κρεμούν την παραμονή των Χριστουγέννων με την ελπίδα ότι ο Άγιος Βασίλης θα τη γεμίσει με μικρά παιχνίδια, γλυκίσματα, φρούτα και, πολλές φορές, με λεφτά κατά την επίσκεψή του.

Σύμφωνα με την παράδοση, τα παιδιά που συμπεριφέρθηκαν καλά κατά τη διάρκεια της χρονιάς ανταμείβονται με δώρα, ενώ τα ατίθασα παιδιά μπορεί να βρουν μόνο ένα κομμάτι κάρβουνο μέσα στην κάλτσα τους.

Η κάλτσα αυτή κρεμιέται παραδοσιακά στο τζάκι, αλλά σε σπίτια που δεν διαθέτουν τζάκι, τοποθετείται σε κάποιο εύκολα προσβάσιμο μέρος για τον Άγιο Βασίλη.

Στη διάρκεια των χρόνων, η παράδοση εξελίχθηκε, και σήμερα, υπάρχουν ειδικές κάλτσες για αυτόν τον σκοπό με ποικίλα σχέδια και μεγέθη. Ορισμένες οικογένειες, ακόμη και στις μέρες μας, επιλέγουν να φτιάχνουν τις δικές τους χριστουγεννιάτικες κάλτσες, γράφοντας πάνω το όνομα κάθε μέλους για να διευκολύνουν τον Άγιο Βασίλη.

Σε διάφορες χώρες, υπάρχουν παρόμοιες παραδόσεις. Για παράδειγμα, στη Γαλλία, τα παιδιά τοποθετούν τα παπούτσια τους δίπλα στο τζάκι, ενώ στην Ολλανδία γεμίζουν τις κάλτσες με άχυρα και καρότα για τα ελάφια του Άγιου Βασίλη. Σε άλλες χώρες, όπως η Ουγγαρία και η Ιταλία, οι παραδόσεις αφορούν τον τρόπο που τα παιδιά ετοιμάζουν τα παπούτσια τους για την επίσκεψη του Άγιου Βασίλη.

Το πρωτοχρονιάτικο ρόδι