Αρχαία ελληνικη γλώσσα ΓΥΜΝΑΣΙΟυ

Η βασική δομή μιας πρότασης στα αρχαία ελληνικά είναι:

Υποκείμενο + Ρήμα + Αντικείμενο (ή Κατηγορούμενο)

• Υποκείμενο: Είναι το πρόσωπο ή το πράγμα που ενεργεί ή παθαίνει την πράξη που εκφράζει το ρήμα. Για να το βρούμε ρωτάμε ποιος;
• Ρήμα: Είναι η λέξη που φανερώνει την πράξη, την κατάσταση ή την ιδιότητα.
• Αντικείμενο: Δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο αναφέρεται το ρήμα και δέχεται την ενέργεια του. Για να το βρούμε ρωτάμε τι;
• Κατηγορούμενο: Είναι η λέξη που δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο αναφέρεται το ρήμα.

ΠΡΟΣΕΧΩ!

Για να έχει μια πρόταση κατηγορούμενο πρέπει να υπάρχει συνδετικό ρήμα. Συνδετικά ονομάζονται τα ρήματα που δίνουν στο υποκείμενο μια ιδιότητα και δεν δηλώνουν ενέργεια ή κατάσταση. Παράδειγμα: Ο Γιώργος είναι μαθητής

Η λέξη μαθητής δίνει μια ιδιότητα στον Γιώργο επειδή το "είναι" της πρότασης είναι ένα συνδετικό ρήμα το είμαι ή εἰμί στα αρχαία

Άλλα συνδετικά ρήματα είναι:

1. ὑπάρχω: Τό χωρίον ύπήρχε καρτερόν.
2. τυγχάνω: Οί φύλακες έτύγχανον άριστοι.
3. διατελώ: Άνυπόδητος καί άχίτων διατελεί.
4. ἒφυν-πέφυκα: `Ο μάντης τυφλός έφυ.
5. γίγνομαι: Φοβούμαι, μή μάταιος ή στρατεία γένηται
6. καθίσταμαι: 'Η πόλις φρούριον κατέστη.
7. ἀποβαίνω: 'Υποπτεύομεν, μή πολέμιοι άποβήτε.
8. ἐκβαίνω: Σοφοίς όμιλών καί αύτός έκβήσει σοφός.
9. νομίζομαι: Ούτος σωτήρ τής πόλεως ένομίζετο.
10. φαίνομαι: Πάντες οί έν ήλικία καλοί φαίνονται.
11. κρίνομαι: 'Η δίκη ἰσόψηφος έκρίθη.
12. καλοῦμαι: Ούτοι νομοθέται καλούνται.
13. όνομάζομαι: `Ο μάντις Ἒλενος ὠνομάζετο.
14. προσαγορεύομαι: Οί Θεοί 'Ολύμπιοι προσαγορεύονται.

Ώρα για μια άσκηση

Άλλη μια ομοιότητα των αρχαίων ελληνικών με τα νέα είναι ότι υπάρχουν παρόμοιοι χρόνοι στα ρήματα. Έτσι λοιπόν ο χρόνος που μας δείχνει το παρόν, δηλαδή ότι κάτι γίνεται τώρα είναι ο Ενεστώτας, ενώ ο χρόνος που μας δείχνει ότι κάτι θα γίνει είναι ο Μέλλοντας. Ο σχηματισμός τους έχει πολλά κοινά με όσα χρησιμοποιούμε και σήμερα.

Δείτε ένα παράδειγμα:

Όπως καταλαβαίνετε οι καταλήξεις στον σχηματισμό των χρόνων είναι ίδιες με μόνη μικρή διαφορά το α' και το γ' πληθυντικό πρόσωπο.

ΠΡΟΣΕΧΩ ΣΤΟΝ ΜΕΛΛΟΝΤΑ!

Ο σχηματισμός του Μέλλοντα είναι απλός, βάζουμε μόνο ένα σ πριν την κατάληξη! Αυτό όμως δεν συμβαίνει πάντα. όπως και στα νέα ελληνικά το σ μπορεί να μετατραπεί σε ξ ή ψ, ανάλογα το σύμφωνο που προηγείται:

αν ο χαρακτήρας, δηλαδή το τελευταίο φωνήεν πριν την κατάληξη είναι χειλικός δηλαδή  π, β, φ (ή πτ) τότε συνδυάζεται με το σ και μας δίνει ψ
τρέπ-ω - τρέπ + σ-ω - τρέψω

αν ο χαρακτήρας, δηλαδή το τελευταίο φωνήεν πριν την κατάληξη είναι ουρανικός δηλαδή  κ, γ, χ ( ή ττ, σσ) τότε συνδυάζεται με το σ και μας δίνει ξ
λέγ-ω - λέγ + σ-ω - λέξω

αν ο χαρακτήρας, δηλαδή το τελευταίο φωνήεν πριν την κατάληξη είναι οδοντικός δηλαδή  τ, δ, θ, ζ τότε αυτό φεύγει και μας μένει μόνο το σ
πείθ-ω - πείθ + σ-ω - πείσω

Ας κάνουμε ενα κουίζ να δούμε τι μάθαμε! 

Ανοίξτε τον σύνδεσμο που ακολουθεί, βάζετε το όνομά σας και ξεκινάτε

https://quizizz.com/join?gc=99020642

Ήρθε η ώρα να δούμε το πρώτο κείμενο των αρχαίων ελληνικών!

Το κείμενο έχει τίτλο "Η εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία Αθήνα" και είναι του γνωστού φιλοσόφου Πλάτωνα. Σε αυτό μας περιγράφει σύντομα ποια μαθήματα έκαναν τα παιδιά της αρχαίας Αθήνας. Πολύ ενδιαφέρον δεν νομίζετε;

Προσπαθήστε να διαβάσετε το κείμενο που υπάρχει και στο σχολικό σας βιβλίο. Μπορεί στην αρχή να είναι λίγο δύσκολο αλλά θα το συνηθίσετε σύντομα. Για βοήθεια μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και το ηχητικό για να το ακούσετε και να μάθετε πώς διαβάζονται σωστά τα σημεία που σας δυσκόλεψαν.

Τα αρχαία ελληνικά μπορεί να σας φαίνονται περίεργα και κάπως δύσκολα, όμως είναι απλά μια παλιά μορφή της γλώσσας που μιλάμε σήμερα! Γι'  αυτόν ακριβώς τον λόγο καθημερινά χρησιμοποιούμε πολλές λέξεις και φράσεις των αρχαίων, χωρίς να το καταλαβαίνουμε.

Ας δούμε λοιπόν πόσο καλά ξέρεις ήδη αρχαία και δεν το γνωρίζεις!

Στην παρακάτω εικόνα, που είναι από το σχολικό σας βιβλίο, θα βρείτε μερικές από τις φράσεις που χρησιμοποιούμε στα νέα ελληνικά, αλλά προέρχονται από τα αρχαία. Διαβάστε τες προσεκτικά και σκεφτείτε ποιες από αυτές έχετε ακούσει και τί μπορεί να σημαίνουν;

Τώρα δοκιμάστε να βρείτε την σημασία τους αντιστοιχίζοντας τις φράσεις αυτές με την σημασία τους στα νέα ελληνικά

Πώς τα πήγατε;

Στα αρχαία ελληνικά δεν έχουμε μόνο τους τόνους που είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, αλλά και κάποια άλλα σημαδάκια που ονομάζονται "πνεύματα"

Τα "πνεύματα" των αρχαίων μπαίνουν μπροστά από κάθε λέξη που ξεκινάει με φωνήεν (ή το σύμφωνο ρ) και οι αρχαίοι τα χρησιμοποιούσαν για λόγους προφοράς και όχι τονισμού. Άρα εσείς πρέπει να τα χρησιμοποιείτε όταν γράφετε τις λέξεις, αλλά επειδή δεν ξέρουμε πώς ακριβώς μιλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, αφού κανείς μας δεν τους έχει ακούσει να μιλάνε, όταν διαβάζετε φωναχτά κάντε σαν να μην υπάρχουν!

Για να δούμε όμως ποιά ήταν αυτά τα σημαδάκια που ονομάζονται "πνεύματα".

Ήταν η ψιλή ( ᾿) καὶ  δασεία ( ῾).

Κάθε λέξη που αρχίζει από φωνήεν (α, ε, η, ι, ο, υ, ω) πρέπει να πάρει οπωσδήποτε πνεύμα. Όταν μια λέξη αρχίζει με δίφθογγο (ει, αι, οι, αυ, ευ, ηυ, ου) το πνεύμα πρέπει να μπει πάνω από τη δεύτερο γράμμα του διφθόγγου (π.χ.   οἰκία). Στην περίπτωση τώρα που η δίφθογγος έχει «χωριστεί», το πνεύμα μπαίνει πάνω από το πρώτο γράμμα, ενώ  η χρήση διαλυτικών είναι περιττή (π.χ. ἄυλος).

Τι γίνεται, όμως, όταν μία λέξη δέχεται και τόνο και πνεύμα;

Στην περίπτωση που παίρνει οξεία ή βαρεία, τοποθετούμε τον τόνο δεξιά και το πνεύμα αριστερά (π.χ. ἵδρυμα). Στην περίπτωση που παίρνει περισπωμένη βάζουμε το πνεύμα κάτω από την περισπωμένη (π.χ.  οὗτος). Επίσης, ενώ στα πεζά γράμματα ο τόνος και το πνεύμα τοποθετούνται πάνω από το γράμμα, στα κεφαλαία γράμματα μπαίνουν πριν από το γράμμα, δηλαδή (π.χ.Ἔλα).

Πότε βάζουμε ψιλή και πότε δασεία; 

Όλες οι λέξεις που ξεκινούν με φωνήεν ή δίφθογγο στα αρχαία θα πάρουν κάποιο πνεύμα. Το πιο σημαντικό πνεύμα ήταν η δασεία ( ῾) γιατί αυτό άλλαζε την προφορά της λέξης, ενώ η ψιλή έμπαινε για να δείξει ότι η προφορά της λέξης δεν άλλαζε. Έτσι οι περισσότερες λέξεις που αρχίζουν με φωνήεν παίρνουν ψιλή.

Ποιες λέξεις όμως παίρνουν δασεία;

Υπάρχουν κατηγορίες λέξεων και πίνακες με τις δασυνόμενες λέξεις, δηλαδή τις λέξεις που παίρνουν δασεία και παλιά οι μαθητές αναγκάζονταν να τις μάθουν απ' έξω! Εσείς δεν χρειάζεται να το κάνετε αυτό, αλλά κάποιοι γενικοί κανόνες είναι ότι δασεία παίρνουν:

1) ΟΛΕΣ οι λέξεις που αρχίζουν από υ ή από ρ: ὑβρίζω, ῥόδον.

2) Τα άρθρα ὁ, ἡ, αἱ και οι δεικτικές αντωνυμίες ὅδε, ἥδε, οἵδε, αἵδε και οὗτος, αὕτη.

3) Οι αναφορικές αντωνυμίες και τα αναφορικά επιρρήματα (εκτός από τα ἔνθα, ἔνθεν): ὅς, ἥ, ὅ κτλ., ὅπου, ὅθεν κτλ.

Επιπλέον Υλικό

Αν σας ενδιαφέρει να βρείτε όλες τις δασυνόμενες λέξεις μπορείτε να τις διαβασετε σε αυτό το ηλεκτρονικό λεξικό:

https://www.keymangreek.gr/help/rules.htm

Τεστ τεστ