Προσβασιμότητα ατόμων με ειδικές ανάγκες στην εξΑΕ

Προσβασιμότητα ατόμων με ειδικές ανάγκες στην εξΑΕ

Σκοπός

Σκοπός τους ιστολογίου είναι ο προσδιορισμός της έννοιας της προσβασιμότητας των ΑμεΑ και των ατόμων με ΕΕΑ στην εξΑΕ, η παρουσίαση των ανασταλτικών παραγόντων που εμποδίζουν την προσβασιμότητα, η παράθεση των πρωτοβουλιών των πανεπιστημίων και των χωρών για την απαλλαγή από τα εμπόδια για την προσβασιμότητα και η παρουσίαση χρήσιμων εργαλείων που υποστηρίζουν την προσβασιμότητα στην εξΑΕ.

Μαθησιακά αποτελέσματα

Με την ολοκλήρωση της μελέτης του υλικού του ιστολογίου, θα είστε σε θέση να:

• περιγράφετε την έννοια και τη σημασία της προσβασιμότητας στην εξΑΕ των ΑμεΑ και των ατόμων με ΕΕΑ
• διακρίνετε τους ανασταλτικούς παράγοντες που εμποδίζουν την προσβασιμότητα των ΑμεΑ στην εξΑΕ
• αναφέρετε τις πρωτοβουλίες των χωρών για την εξάλειψη των ανασταλτικών παραγόντων
• αναφέρετε χρήσιμα εργαλεία που ευνοούν την προσβασιμότητα των ΑμεΑ στην εξΑΕ

Εισαγωγή

Η εξΑΕ έχει το προβάδισμα έναντι της συμβατικής διά ζώσης εκπαίδευσης, χάρη στα πολυμορφικά τεχνολογικά εργαλεία που μπορεί να αξιοποιήσει καθιστώντας την εκπαιδευτική διαδικασία ελκυστικότερη και προσβασιμότερη. Όλοι οι άνθρωποι νομοθετικά έχουν κατοχυρωμένο το δικαίωμα στην εκπαίδευση, ωστόσο πολλές φορές φαίνεται ότι η συμπεριληπτική θεωρία δεν ανταποκρίνεται στα πανεπιστημιακά δεδομένα. Υπάρχουν κατηγορίες ανθρώπων που αποκλείονται αναγκαστικά από την τριτοβάθμια εκπαίδευση λόγω της μη σωστής αξιοποίησης των ΤΠΕ για τη δημιουργία υλικού προσβάσιμου σε όλους.

Στο παρόν υλικό, θα παρουσιαστεί 1) η έννοια της προσβασιμότητας των ΑμεΑ και των ατόμων με ΕΕΑ, στην εξΑΕ, 2) οι ανασταλτικοί παράγοντες που εμποδίζουν την προσβασιμότητα στα άτομα αυτά, 3) οι πρωτοβουλίες των χωρών για την άρση των εμποδίων και 4) χρήσιμα εργαλεία που ευνοούν την προσβασιμότητα των ΑμεΑ στην εξΑΕ.

1) Η έννοια και η σημασία της προσβασιμότητας των ΑμεΑ και των ατόμων με ΕΕΑ στην εξΑΕ

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ολοένα και περισσότερο κρίνεται απαραίτητη για διάφορες ομάδες εκπαιδευομένων. Αρχικά, η εξΑΕ μπορεί να καλύψει τις εκπαιδευτικές ανάγκες, ατόμων που δεν μπορούν να συμμετέχουν στη διά ζώσης εκπαίδευση, είτε λόγω προσωπικών και επαγγελματικών υποχρεώσεων τους, είτε λόγω ανεπάρκειας τμημάτων ενδιαφέροντός τους σε κοντινά πανεπιστήμια, είτε λόγω ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών και κινητικών δυσκολιών κ.ά. Στο παρελθόν φάνταζε απίθανη η φοίτηση στην τυπική εκπαίδευση, ατόμων με βαριές κινητικές και νοητικές ιδιαιτερότητες, κάτι που πλέον έχει εξαλειφθεί χάρη στην πρόοδο της τεχνολογίας και την ευρύτερη διάθεσή και αξιοποίησή της στον χώρο της εκπαίδευσης.  

 Έπειτα, το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναι κατοχυρωμένο και διασφαλισμένο για όλους τους πολίτες. Πρέπει να προσφέρονται ίσες ευκαιρίες σε όλους, σε ένα πλαίσιο συμπεριληπτικό, όπου αναγνωρίζονται και αντιμετωπίζονται με σεβασμό οι πάσης φύσεως ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και σωματικές δυσκολίες. Υπό το πρίσμα αυτού του εκπαιδευτικού πλαισίου, προϋποτίθενται η εφαρμογή κάποιων συγκεκριμένων προδιαγραφών και η ορθή αξιοποίηση των ΤΠΕ, ώστε να αναπτυχθεί ένα συμπεριληπτικό παιδαγωγικό πλαίσιο (Καρακιόζης & Παπακίτσος, 2022·  Παπαβασιλείου, 2020).

Ειδικότερα, επειδή ένα αξιοσημείωτο ποσοστό μαθητών ανά τον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα, παρουσιάζουν σοβαρές αναπηρίες που παρακωλύουν τη φοίτησή των ατόμων αυτών από τη “συμβατική” εκπαίδευση, τα κράτη έχουν λάβει κάποια μέτρα για υιοθέτηση προσβάσιμων παιδαγωγικών πρακτικών για όλους. Πιο συγκεκριμένα, η έννοια της πρόσβασης στην εκπαίδευση προμηνύει τον παιδαγωγικό σχεδιασμό προγραμμάτων, τα οποία θα είναι εύχρηστα για όλους, θα παρέχουν ευελιξία στη χρήση, θα λειτουργούν με απλό και διαισθητικό τρόπο και θα απαιτεί προσαρμοσμένη σωματική προσπάθεια. Σε κάποιες περιπτώσεις κρίνεται αναγκαία η ύπαρξη βοηθητικού εξοπλισμού για τους ΑμεΑ, ο οποίος πρέπει να χορηγείται από το κράτος (Καρακιόζης & Παπακίτσος, 2022·  Παπαβασιλείου, 2020).

Πολύ σημαντικά βοηθητικά εργαλεία για τη δημιουργία προσβάσιμων συνθηκών εκπαίδευσης για τους ΑμεΑ και τα άτομα με ΕΕΑ, αποτελούν οι ΤΠΕ. Οι ΤΠΕ στο συγκεκριμένο πλαίσιο συμπερίληψης των άνωθεν κατηγοριών, μπορούν να αξιοποιηθούν για να υποστηρίξουν την εκπαιδευτική διαδικασία, να συμβάλλουν στην ανάπτυξη αλληλεπιδραστικού κλίματος των μαθητών με το εκπαιδευτικό υλικό, να προωθήσουν την ανάπτυξη τεχνολογικών δεξιοτήτων, να υποστηρίξουν την επικοινωνία και τέλος να συμβάλλουν στην αξιολόγηση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών και στην ανάπτυξη εξατομικευμένων προγραμμάτων για μαθητές με ΕΕΑ (Zdravkova et al., 2022).

Για να κατανοήσετε την έννοια και τη σημασία της προσβασιμότητας στην εξΑΕ των ΑμεΑ, καλείστε να διαβάσετε το άρθρο με τίτλο: "Remote Education Trajectories for Learners with Special Needs During the Covid-19 Outbreak: An Accessibility Analysis of the Learning Platforms" των Zdravkova, Dalipi & Krasniqi. 

2) Ανασταλτικοί παράγοντες που εμποδίζουν την προσβασιμότητα των ΑμεΑ και των ατόμων με ΕΕΑ στην εξΑΕ

Από την άλλη πλευρά, υπάρχει πληθώρα περιορισμών που εμποδίζουν την προσβασιμότητα στην εξΑΕ, για τους ΑμεΑ και τα άτομα με ΕΕΑ. Αρχικά, δεν είναι δεδομένο ότι οι ΑμεΑ (όπως εξάλλου κι ο καθένας), θα έχουν στην κατοχή τους κατάλληλο εξοπλισμό (έστω κι ένα λάπτοπ ή τάμπλετ) και ότι θα μπορούν να τον χειριστούν επαρκώς, τουλάχιστον όχι χωρίς την κατάλληλη εκπαίδευση. Με αυτόν τον τρόπο αποκλείονται από την εξ αποστάσεως εκπαίδευση οι παραπάνω κατηγορίες. Ακόμη, ενώ υπάρχουν εργαλεία που μπορούν να υποστηρίξουν την πρόσβαση και αυτών των ατόμων στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, δεν φαίνεται να αξιοποιούνται ευρέως. Συνήθως καθίσταται προαιρετική η ύπαρξη βοηθητικών εργαλείων για τους ΑμεΑ, στις διάφορες εκπαιδευτικές ιστοσελίδες. Δεν έχει γίνει ακόμη απαραίτητη προϋπόθεση η ύπαρξη εναλλακτικών τρόπων περιήγησης στις ιστοσελίδες και ο εναλλακτικός τρόπος ανάγνωσης αυτών, ώστε να μην αποκλείουν την ενασχόληση των ΑμεΑ με αυτές (Verulava et al., 2022).  

Επιπλέον, παρόλο που διαρκώς αυξάνονται οι φοιτητές ΑμεΑ στην εξΑΕ, συνεχίζουν να αποτελούν τη μειοψηφία του φοιτητικού κόσμου. Αυτό συντελεί ώστε να δυσκολεύονται να πραγματοποιηθούν έγκυρες έρευνες, που θα αναδείξουν τα καίρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν αυτοί οι φοιτητές στην εξΑΕ. Η εξΑΕ φαίνεται να μην αντιμετωπίζει με ισότητα πάντα τους φοιτητές, καθώς αδυνατεί να παρέχει ίσες ευκαιρίες σε αυτούς. Για παράδειγμα, οι ΑμεΑ φοιτητές σε περίπτωση που η ιστοσελίδα της σχολής δεν πληροί κάποιες προϋποθέσεις προσβασιμότητας, θα πρέπει μόνοι τους να μετατρέψουν το υλικό σε μορφή που να μπορούν να το “διαβάσουν”. Πιο συγκεκριμένα, αν η ιστοσελίδα δεν έχει προνοήσει να έχει εργαλείο μετατροπής κειμένου σε ήχο, τότε ο φοιτητής με προβλήματα όρασης ή προβλήματα στην ανάγνωση, πρέπει να αναζητήσει μόνος του τρόπο να μετατρέψει το εκπαιδευτικό υλικό σε μορφή που να μπορεί να το μελετήσει (Verulava et al., 2022).  

Ταυτόχρονα, ενώ υπάρχουν εργαλεία που αξιοποιούν εναλλακτικές λύσεις για “ανάγνωση “ του κειμένου, επιτρέπουν προσαρμοσμένο χρόνο ενασχόλησης με το υλικό και παρέχουν εξειδικευμένη βοήθεια και υποστήριξη, δίνοντας τη δυνατότητα για χειρισμό χωρίς όραση, χειρισμό με χαμηλή όραση, χειρισμό χωρίς ακοή, χειρισμό με περιορισμένη ακοή, χειρισμό με περιορισμένη επιδεξιότητα των χεριών, χειρισμό με περιορισμένη γνώση και χειρισμό χωρίς διάβασμα. Όμως, πολύ συχνά παρουσιάζονται δυσκολίες αξιοποίησής του κατάλληλα προσβάσιμου υλικού, από άτομα που το έχουν πραγματικά ανάγκη, λόγω χαμηλού εισοδήματος, φύλου, χαμηλού επιπέδου εκπαίδευσης και κουλτούρας (Καρακιόζης & Παπακίτσος, 2022).

Για να αντιληφθείτε καλύτερα τους ανασταλτικούς παράγοντες που εμποδίζουν την προσβασιμότητα των ΑμεΑ στην εξΑΕ καλείστε να παρακολουθήσετε ένα σύντομο βίντεο με τίτλο: "Accessibility barriers faced by children with special needs in distance education".

3) Πρωτοβουλίες χωρών για την άρση των εμποδίων της προσβασιμότητας

Η παροχή ίσης και συμπεριληπτικής εκπαίδευσης προς όλους, είναι ευθύνη του κράτους. Τα πανεπιστήμια δυσκολεύονται από μόνα τους να προβούν σε ενέργειες που θα καταστήσουν τα προγράμματα τους προσβάσιμα προς όλους, χωρίς την οικονομική αρωγή του κράτους. Ακόμη, πρέπει να διενεργηθούν έρευνες που να καταδεικνύουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές ΑμεΑ στην εξΑΕ, ώστε να μπορέσουν πιο στοχευμένα οι χώρες σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια, να πραγματοποιήσουν αλλαγές που θα οδηγούν στη συμπερίληψη όλων.  

Για την ανάπτυξη και τον έλεγχο της προσβασιμότητας των λογισμικών, για ΑμεΑ και άτομα με ΕΕΑ, υπάρχουν Ευρωπαϊκά πρότυπα, σύμφωνα με τα οποία τα λογισμικά πρέπει να είναι αντιληπτά, λειτουργικά, κατανοητά και στιβαρά (Καρακιόζης & Παπακίτσος, 2022). Στην πραγματικότητα όμως, παρόλες τις πρωτοβουλίες που γίνονται για την προώθηση της προσβασιμότητας, λόγω μεγάλου κόστους, δεν αποτελεί την προτεραιότητα των κυβερνήσεων (Παπαβασιλείου, 2020). Οι περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ, κάνουν διαρκείς προσπάθειες για να δημιουργήσουν λογισμικά που θα εξασφαλίζουν την προσβασιμότητα, καθώς αυτό θα επιφέρει μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα στην κοινωνία.

Ανατρέξτε στο άρθρο του Παπαβασίλείου (2020), με τίτλο "Γιατί η προσβασιμότητα στο διαδίκτυο είναι τόσο σημαντική και τι μπορείς να κάνεις για να την επιτύχεις".

4) Χρήσιμα εργαλεία που ευνοούν την προσβασιμότητα των ΑμεΑ και των ατόμων με ΕΕΑ στην εξΑΕ

Κάποια χρήσιμα εργαλεία που ευνοούν την προσβασιμότητα ατόμων με ειδικές ανάγκες στην εξΑΕ, σύμφωνα με τον Παπαβασιλείου (2020) είναι: 1) οι υπότιτλοι σε βίντεο, 2) οι αντιθέσεις στα χρώματα της οθόνης, 3) η καλή διάταξη και ο σχεδιασμός, 4) η μετατροπή του κειμένου σε ομιλία, 5) τα κουμπιά και τα σφάλματα, 6) το προσαρμόσιμο κείμενο, 7) το εναλλακτικό κείμενο στις εικόνες, 8) η αναγνώριση της φωνής.  

Υπότιτλοι στα βίντεο: εξυπηρετούν στα άτομα που πιθανώς να έχουν δυσκολίες στην ακοή, ή σε αυτούς που δεν γνωρίζουν τη γλώσσα, ή σε αυτούς που βρίσκονται σε θορυβώδη μέρη και δεν μπορούν να παρακολουθήσουν το βίντεο με ήχο. Οι υπότιτλοι στα βίντεο χρησιμεύουν ώστε να μεταδίδεται αυτούσια η ομιλία, καθώς και οι ήχοι του περιβάλλοντος που έχουν σημασία στην εξέλιξη της υπόθεσης του βίντεο.  

Οι αντιθέσεις στα χρώματα της οθόνης: η ύπαρξη των υποτίτλων για να έχει νόημα πρέπει να πληροί κάποιες πρδιαγραφές, όπως για παράδειγμα, το φόντο των υπότιτλων πρέπει να κάνει αντίθεση με τα χρώματα του προσκηνίου, ακόμη τα γράμματα πρέπει να έχουν κατάλληλο μέγεθος, ώστε να είναι ευανάγνωστα, αλλά και να μην καλύπτουν την εικόνα του προσκηνίου.  

Καλή διάταξη και σχεδιασμός: ακόμη για τα άτομα με ΕΕΑ και τους ΑμεΑ, είναι σημαντικό οι εφαρμογές και οι ιστότοποι, να είναι σαφείς, να έχουν συνέπεια και να παρέχουν γρήγορες και εύκολες εμπειρίες.  

Κείμενο σε ομιλία: τα άτομα που παρουσιάζουν προβλήματα όρασης ή δυσκολίες στην ανάγνωση, μπορούν να αξιοποιήσουν αυτό το εργαλείο, που μετατρέπει το κείμενο σε ομιλία.  

Κουμπιά και σφάλματα: οι επιλογές μέσα σε έναν ιστότοπο, οι σύνδεσμοι και τα κουμπιά, πρέπει να είναι αρκετά μεγάλα ώστε να διευκολύνουν τα άτομα με κινητικά προβλήματα ή με μειωμένη επιδεξιότητα.  

Προσαρμόσιμο κείμενο: αφορά τη λειτουργία που έχουν αρκετές εφαρμογές και ιστότοποι, επιτρέποντας στους χρήστες να τροποποιήσουν το κείμενο σύμφωνα με τις ανάγκες τους. Το συγκεκριμένο εργαλείο εξυπηρετεί ιδιαιτέρως τα άτομα με προβλήματα, όρασης, τύφλωσης ή και δυσλεξίας.  

Εναλλακτικό κείμενο στις εικόνες: συνοδευτικά με τις εικόνες υπάρχει κείμενο, στο οποίο περιγράφεται περιληπτικά το νόημα της εικόνας. Αυτό διευκολύνει στις περιπτώσεις που χρησιμοποιείται εργαλείο ανάγνωσης κειμένου και στις περιπτώσεις που η εικόνα σταματήσει να υφίσταται στον ιστότοπο, όμως η περιγραφή παραμένει.  

Αναγνώριση φωνής: για τα άτομα που έχουν κάποια κινητική αναπηρία ή οποιαδήποτε άλλη δυσκολία στο να χρησιμοποιήσουν το πληκτρολόγιο, η λειτουργία αυτή μετατρέπει τη φωνή σε κείμενο. 

Βιβλιογραφικές αναφορές

Domagala-Zyśk, E. (2021). Ensino e aprendizagem a distância – desafios e oportunidades para estudantes                     com necessidades educativas especiais. Revista Portuguesa De Investigação Educacional, (21), 1-13.                 https://doi.org/10.34632/investigacaoeducacional.2021.10042

Καρακιόζης, Κ. & Παπακίτσος Ε. (2022). Προδιαγραφές και Διαδικασίες Ανάπτυξης Εκπαιδευτικού                              Λογισμικού για Μαθητές με Αναπηρία και/ή με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες. Ανοικτή                                  Εκπαίδευση Open Education: The Journal for Open and Distance Education and Educational                                    Technology, 18(1).

Παπαβασιλείου (2020). Γιατί η προσβασιμότητα στο διαδίκτυο είναι τόσο σημαντική και τι μπορείς να κάνεις για να                 την επιτύχεις. Ομάδα εργασίας για το ανοικτό λογισμικό και τα ανοικτά πρότυπα.

Verulava, T., Darbaidze, M., Baramia, M. & Bouadze, C. (2022). Online Learning of students with special Needs: Teachers'                Perspectives. International Journal of Early Childhood Special Education, 14(1), 1-7.10.9756/INT-                                     JECSE/V14I1.221001

Zdravkova, K., Dalipi, F. & Krasniqi, V. (2022). Remote Education Trajectories for Learners with Special Needs During the                Covid-19 Outbreak: An Accessibility Analysis of the Learning Platforms. International Journal of Emerging                            Technologies in Learning (iJET), 17(21), 89-122.