Κανόνες τονισμού

Τονισμός Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας

Γενικά Χαρακτηριστικά

• Η Αρχαία Ελληνική αρχικά γραφόταν χωρίς τόνους και πνεύματα, καθώς οι φυσικοί ομιλητές της δε χρειάζονταν ιδιαίτερα σημεία για να προφέρουν σωστά τις λέξεις, γιατί ακούγονταν μόνο στην προφορά. Μετά όμως από την επέκταση του Ελληνισμού με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου η ελληνική γλώσσα υπέστη μεταβολές εξαιτίας της επαφής της με άλλες γλώσσες. Γι’ αυτό παρουσιάστηκε η ανάγκη να αναπτυχθούν τρόποι και κανόνες που θα βοηθούσαν στη σωστή εκμάθηση της Ελληνικής από τους ξένους. Μεταξύ αυτών ήταν και η επινόηση των τόνων και των πνευμάτων.

(Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, Α’ Γυμνασίου)

Στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα οι τόνοι είναι τρεις: η οξεία (′), η βαρεία (‵) και η περισπωμένη (~). Ανάλογα με τη θέση του τόνου οι λέξεις ονομάζονται: οξύτονη, αν έχει οξεία στη λήγουσα (ποιητής), παροξύτονη, αν έχει οξεία στην παραλήγουσα (μήτηρ), προπαροξύτονη, αν έχει οξεία στην προπαραλήγουσα (ἄνθρωπος), περισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στη λήγουσα (ποιῶ), προπερισπώμενη, αν έχει περισπωμένη στην παραλήγουσα (δῶρον) και βαρύτονη, αν δεν τονίζεται στη λήγουσα (κελεύω).

1. Καμία λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα (ἐγράφομεν, κίνδυνος).
2. Η προπαραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει πάντα οξεία (ἥλιος, ἄτονος)
3. Μία μακρόχρονη παραλήγουσα παίρνει πάντοτε οξεία, όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη (κώμη, κλαίω).
4. Η μακρά παραλήγουσα περισπάται, εάν η λήγουσα είναι βραχύχρονη (κῆπος, μῆλον)
5. Μια βραχύχρονη συλλαβή παίρνει πάντα οξεία (λέγω, ὁδός).
6. Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, δεν τονίζεται η προπαραλήγουσα (ἐκάστου, ἀνθρώπου).
7. Στις σύνθετες λέξεις ο τόνος κανονικά ανεβαίνει ως την τελευταία συλλαβή του πρώτου συνθετικού, αν επιτρέπει η λήγουσα (ἄπελθε, πάνσοφος)
8. Η λήγουσα που προέρχεται από συναίρεση, όταν τονίζεται, κανονικά παίρνει περισπωμένη (τιμάω – τιμῶ / ἐπιμελέες – ἐπιμελεῖς). Παίρνει όμως οξεία, αν πριν από τη συναίρεση είχε οξεία η δεύτερη από τις συλλαβές που συναιρούνται (ἑσταώς – ἑστώς / κληίς, κλῄς – κλείς).

Παρατηρήσεις

Στις σύνθετες λέξεις που έχουν ως δεύτερο συνθετικό εγκλιτική λέξη, διατηρείται ο αρχικός τόνος και δεν ακολουθεί τον κανόνα (οὗτινος, ἧστινος, ὧντινων).
Οι σύνθετες λέξεις που έχουν ως δεύτερο συνθετικό εγκλιτική λέξη, δεν ακολουθούν τον κανόνα και διατηρούν τον αρχικό τους τόνο (ἥπερ, ἥδε, οὔτε, μήτε, εἴτε, ἤντε, ὥστε, ὥσπερ, καίτοι, καίπερ, ἤτοι, οἵδε, ἥτις, αἵδε).

1. Εντοπίζω το φωνήεν που θα τονίσω.

2. Εντοπίζω την κατηγορία στην οποία βρίσκεται.

3. Εντοπίζω το φωνήεν που έπεται.

4. Εντοπίζω την κατηγορία στην ανήκει.

5. Σκέφτομαι τον κανόνα τονισμού και πράττω ανάλογα με τον κανόνα.

• Άρθρα: ὁ, ἡ, οἱ, αἱ.
• Προθέσεις: εἰς, ἐν, ἐκ (ἐξ, ἐς).
• Μόρια: εἰ, ὡς, οὐ (ή οὐκ ή οὐχ).

Προσοχή

Το οὐ τονίζεται, όταν αμέσως μετά από αυτό υπάρχει σημείο στίξης (Πῶς γάρ οὔ;). Το ὡς τονίζεται, όταν βρίσκεται μετά από τη λέξη στην οποία αναφέρεται ή όταν έχει τη σημασία του οὕτως. Οι άτονες λέξεις εμφανίζονται τονισμένες, όταν ακολουθεί εγκλιτική λέξη κι ο τόνος ανεβαίνει στην άτονη (εἵ τις βούλεται).