ΚΕΙΜΕΝΟ (Ραψωδία α στίχοι 109-173)
Είπε κι ευθύς δένει στα πόδια της τα ωραία σαντάλια,
110 θεσπέσια και χρυσά, εκείνα που την ταξιδεύουν στη θάλασσα
και στην απέραντη στεριά ανάλαφρα, με τις πνοές του ανέμου.
Ύστερα στο χέρι κράτησε άλκιμο κοντάρι, ακονισμένο με χαλκό,
βαρύ, θεόρατο και στιβαρό· μ’ αυτό η κόρη του πανίσχυρου Διός
δαμάζει των γενναίων πολεμιστών τις τάξεις που της ξανάψαν τον θυμό.
115 Χύθηκε τότε, ακροπατώντας τις κορφές του Ολύμπου,
και βρέθηκε μεμιάς στον δήμο της Ιθάκης, να στέκει
στην εξώθυρα του Οδυσσέα, πατώντας το κατώφλι της αυλής του.
Με το χαλκό κοντάρι της στο χέρι, επήρε τη μορφή ενός ξένου·
κι ολόιδια με τον Μέντη, άρχοντα των Ταφίων έπεσε πάνω στους αγέρωχους
120 μνηστήρες· που εκεί, μπροστά στις πύλες του σπιτιού, έβρισκαν
ευχαρίστηση παίζοντας τους πεσσούς, σε τομάρια βοδιών καθισμένοι,
που τα σφάξαν οι ίδιοι.
Κήρυκες και παιδόπουλα πρόθυμα τους υπηρετούσαν:
άλλοι να σμίγουν σε κρατήρες με νερό κρασί, άλλοι να πλένουν
125 τα τραπέζια με σφουγγάρια τρυπητά και να τα στήνουν,
κάποιοι να κομματιάζουν άφθονα τα κρέατα.
Πρώτος απ’ όλους ο Τηλέμαχος την είδε, ωραίος σαν θεός·
ήταν με τους μνηστήρες καθισμένος, κι όμως ταξίδευε ο νους του πικραμένος.
Έβλεπε με τα μάτια της ψυχής του τον πατέρα του ένδοξο:
130 αν ξαφνικά γύριζε πίσω· αν τους μνηστήρες πετούσε έξω απ’ το παλάτι·
αν έπαιρνε ο ίδιος πάλι την αρχή στα χέρια του, και μέσα στα αγαθά του
βασίλευε σαν πρώτα…
Το όραμα αυτό ανέβαινε στον νου του, πλάι στους μνηστήρες –
κι είδε την Αθηνά. Ευθύς προς την αυλόθυρα έτρεξε, γιατί
135 τον έπιασε η ντροπή, να στέκει τόσην ώρα στην πόρτα του ένας ξένος.
Κοντά της στάθηκε, της έσφιξε το χέρι το δεξί, με τ’ άλλο
πήρε το χάλκινο κοντάρι της, ύστερα την προσφώνησε
μιλώντας, και πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά:
«Ξένε μου, καλωσόρισες, έλα να σε φιλέψουμε κι αφού το δείπνο μας
140 χορτάσεις, τότε μας λες τον λόγο της επίσκεψής σου.»
Είπε και τράβηξε μπροστά· η Αθηνά Παλλάδα, λάμποντας τα μάτια,
ακολουθούσε, κι οι δυο τους μπήκαν στο μεγάλο δώμα.
Το δόρυ της μετέφερε, για να το στήσει σε ψηλή κολόνα,
το ’βαλε μέσα στην καλοξυσμένη θήκη, όπου και τ’ άλλα δόρατα
145 περίμεναν, άνεργα και πολλά, του καρτερόψυχου Οδυσσέα.
Ύστερα την οδήγησε σε θρόνο να καθίσει, λεπτουργημένο κι όμορφο,
πάνω του απλώνοντας ύφασμα μαλακό, και στήριγμα στα πόδια της
έσυρε το σκαμνί.
Έφερε πλάι της και το δικό του στολισμένο κάθισμα,
150 παράμερα από τους μνηστήρες, μήπως κι ο ξένος, με τους ξιπασμένους,
χάσει το κέφι του και δεν χαρεί το φαγητό·
ήθελε εξάλλου να ρωτήσει και για τον πατέρα του,
που χρόνια τώρα έλειπε στα ξένα.
Τότε μια παρακόρη έφερε νερό, με τ’ όμορφο χρυσό λαγήνι,
155 τα χέρια τους να πλύνουν, κι έχυνε το νερό από ψηλά
σ’ ένα αργυρό λεβέτι· μετά τους έσυρε μπροστά γυαλιστερό τραπέζι,
ενώ η σεβαστή κελάρισσα είχε την έγνοια να τους φέρει ψωμί
κι άφθονο φαγητό, ό,τι καλό τής βρέθηκε, να τους ευχαριστήσει.
Στα χέρια του σηκώνοντας ο τραπεζάρχης δίσκους με κρέατα
160 κάθε λογής, τους τα παρέθεσε, στο πλάι ακούμπησε κούπες χρυσές,
και κάθε τόσο ο κήρυκας περνούσε, γεμίζοντας κρασί τα κύπελλά τους.
ΚΥΡΙΑ ΘΕΜΑΤΑ :
- Εφαρμογή του δεύτερου μέρους του σχεδίου της Αθηνάς
- Φιλοξενία της θεάς από τον Τηλέμαχο
ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ:
1η ενότητα :στίχοι 109-114 Η προετοιμασία της Αθηνάς
2η ενότητα: στίχοι 115- 140 Η άφιξη της Αθηνάς στο ανάκτορο της Ιθάκης-Η θερμή της υποδοχή
από τον Τηλέμαχο
3η ενότητα: στίχοι 141-161 Η φιλοξενία της Αθηνάς
4ηενότητα: στίχοι 162-173 Η είσοδος των μνηστήρων στο μέγαρο
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ:
α. στοιχεία υλικού πολιτισμού
ενδυμασία : σαντάλια
ανάκτορο: εξώθυρα-αυλόπορτα , το μεγάλο δώμα
έπιπλα: τραπέζι για φαγητό , θήκη για τα δόρατα, θρόνος, σκαμνί για τα πόδια
οικιακά σκεύη : κρατήρες , λαγήνι, λεβέτι, κούπες χρυσές , πλεχτά πανέρια
χρηστικά αντικείμενα: τομάρια βοδιών, σφουγγάρια τρυπητά , ύφασμα μαλακό
είδη διατροφής: ψωμί , κρέας , κρασί
είδη οπλισμού: κοντάρι –δόρυ
είδη ψυχαγωγίας: κιθάρα ,πεσσοί
υλικά : ξύλο , χαλκός, χρυσός
β. κοινωνική και πολιτική οργάνωση, θεσμοί
κοινωνική διαστρωμάτωση (κοινωνικές τάξεις): βασιλιάς –ευγενείς –δούλοι (από τη
συμπεριφορά των μνηστήρων φαίνεται ο ξεπεσμός του θεσμού της βασιλείας στην ομηρική
εποχή . Επίσης, η μεταχείριση των δούλων ήταν ανθρώπινη , θεωρούνταν μέλη της
οικογένειας αλλά κατώτερα και βέβαια ο κύριος τους είχε δικαίωμα ζωής και θανάτου)
συμπόσια
φιλοξενία : ο θεσμός της πατροπαράδοτης ξενίας ήταν ιερός και ακατάλυτος . Τους ξένους
προστάτευε ο ίδιος ο Δίας ως θεός της φιλοξενίας( Ξένιος Δίας). Η φιλοξενία ήταν λειτουργία
θρησκευτική αλλά και κοινωνική και ήταν αναγκαία σε κοινωνίες , όπου δεν υπήρχαν
καταλύματα και νόμοι για να προστατεύουν τους ταξιδιώτες και εμπόρους και στις οποίες οι
ανάγκες της πληροφόρησης καλύπτονταν από τις ειδήσεις που έφερνε ο ξένος .
ΤΥΠΙΚΟ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ:
1. εγκάρδια υποδοχή (με προσφώνηση και χειραψία με το δεξί χέρι) και πρόσκληση σε
φιλοξενία . Αν ο ξένος έχει δόρυ , άρμα ή άλογα φροντίζουν να τακτοποιηθεί.
2. προσφορά λουτρού . Αφού οι δούλες λούσουν τον ξένο και τον αλείψουν με λάδι , τον
ντύνουν με καθαρά ρούχα.
3. παράθεση πλούσιου γεύματος . Ο ξένος τοποθετείται σε τιμητική θέση και τον φιλεύουν με
εκλεκτή μερίδα φαγητού και ποτού. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις διοργανώνονται προς τιμήν
του ξένου γιορτές με μουσική ή αθλητικοί αγώνες
4. ερωτήσεις προς το φιλοξενούμενο (ποιος είναι , από πού έρχεται και τι θέλει)
5. ικανοποίηση του αιτήματος του ξένου
6. προσφορά διαμονής για όσες μέρες ζητήσει ο ξένος
7. αποχαιρετισμός με ανταλλαγή δώρων ως επισφράγιση της φιλίας από φιλοξενία , η οποία
κληροδοτούνταν και στις επόμενες γενιές
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ:
Οι αφηγηματικοί τρόποι που χρησιμοποιούνται στην ενότητα είναι η αφήγηση και η περιγραφή. Η
οπτική γωνία της αφήγησης από πρωτοπρόσωπη ή δραματική (συμβούλιο θεών ) γίνεται
τριτοπρόσωπη , η οποία όμως περιέχει πολλά περιγραφικά στοιχεία .
Παράδειγμα: Ο ποιητής αφηγείται την υποδοχή της θεάς από τον Τηλέμαχο , ενώ
περιγράφει και το χώρο(έπιπλα και αντικείμενα )
α) Η Αθηνά αναχωρεί από τον Όλυμπο μαζί με το δόρυ της προικονομεί τη μνηστηροφονία (112-113, 143)
β) Το όραμα του Τηλέμαχου προοικονομεί την επιστροφή του Οδυσσέα και την τιμωρία των μνηστήρων (129-132)
- https://blogs.sch.gr/mtrianti/files/2014/01/%CE%B5%CE%BD%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-3%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%AF%CF%87%CE%BF%CE%B9-109-173.pdf
- https://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/Odysseia/Didaskontas-Odysseia03.htm
- https://skapanefs.blogspot.com/2012/04/3-109-173.html