Γραμματική

Άλλη μια ομοιότητα των αρχαίων ελληνικών με τα νέα είναι ότι υπάρχουν παρόμοιοι χρόνοι στα ρήματα. Έτσι λοιπόν ο χρόνος που μας δείχνει το παρόν, δηλαδή ότι κάτι γίνεται τώρα είναι ο Ενεστώτας, ενώ ο χρόνος που μας δείχνει ότι κάτι θα γίνει είναι ο Μέλλοντας. Ο σχηματισμός τους έχει πολλά κοινά με όσα χρησιμοποιούμε και σήμερα.

Δείτε ένα παράδειγμα:

Όπως καταλαβαίνετε οι καταλήξεις στον σχηματισμό των χρόνων είναι ίδιες με μόνη μικρή διαφορά το α' και το γ' πληθυντικό πρόσωπο.

ΠΡΟΣΕΧΩ ΣΤΟΝ ΜΕΛΛΟΝΤΑ!

Ο σχηματισμός του Μέλλοντα είναι απλός, βάζουμε μόνο ένα σ πριν την κατάληξη! Αυτό όμως δεν συμβαίνει πάντα. όπως και στα νέα ελληνικά το σ μπορεί να μετατραπεί σε ξ ή ψ, ανάλογα το σύμφωνο που προηγείται:

αν ο χαρακτήρας, δηλαδή το τελευταίο φωνήεν πριν την κατάληξη είναι χειλικός δηλαδή  π, β, φ (ή πτ) τότε συνδυάζεται με το σ και μας δίνει ψ
τρέπ-ω - τρέπ + σ-ω - τρέψω

αν ο χαρακτήρας, δηλαδή το τελευταίο φωνήεν πριν την κατάληξη είναι ουρανικός δηλαδή  κ, γ, χ ( ή ττ, σσ) τότε συνδυάζεται με το σ και μας δίνει ξ
λέγ-ω - λέγ + σ-ω - λέξω

αν ο χαρακτήρας, δηλαδή το τελευταίο φωνήεν πριν την κατάληξη είναι οδοντικός δηλαδή  τ, δ, θ, ζ τότε αυτό φεύγει και μας μένει μόνο το σ
πείθ-ω - πείθ + σ-ω - πείσω

Ας κάνουμε ενα κουίζ να δούμε τι μάθαμε! 

Ανοίξτε τον σύνδεσμο που ακολουθεί, βάζετε το όνομά σας και ξεκινάτε

https://quizizz.com/join?gc=99020642

Στα αρχαία ελληνικά δεν έχουμε μόνο τους τόνους που είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, αλλά και κάποια άλλα σημαδάκια που ονομάζονται "πνεύματα"

Τα "πνεύματα" των αρχαίων μπαίνουν μπροστά από κάθε λέξη που ξεκινάει με φωνήεν (ή το σύμφωνο ρ) και οι αρχαίοι τα χρησιμοποιούσαν για λόγους προφοράς και όχι τονισμού. Άρα εσείς πρέπει να τα χρησιμοποιείτε όταν γράφετε τις λέξεις, αλλά επειδή δεν ξέρουμε πώς ακριβώς μιλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, αφού κανείς μας δεν τους έχει ακούσει να μιλάνε, όταν διαβάζετε φωναχτά κάντε σαν να μην υπάρχουν!

Για να δούμε όμως ποιά ήταν αυτά τα σημαδάκια που ονομάζονται "πνεύματα".

Ήταν η ψιλή ( ᾿) καὶ  δασεία ( ῾).

Κάθε λέξη που αρχίζει από φωνήεν (α, ε, η, ι, ο, υ, ω) πρέπει να πάρει οπωσδήποτε πνεύμα. Όταν μια λέξη αρχίζει με δίφθογγο (ει, αι, οι, αυ, ευ, ηυ, ου) το πνεύμα πρέπει να μπει πάνω από τη δεύτερο γράμμα του διφθόγγου (π.χ.   οἰκία). Στην περίπτωση τώρα που η δίφθογγος έχει «χωριστεί», το πνεύμα μπαίνει πάνω από το πρώτο γράμμα, ενώ  η χρήση διαλυτικών είναι περιττή (π.χ. ἄυλος).

Τι γίνεται, όμως, όταν μία λέξη δέχεται και τόνο και πνεύμα;

Στην περίπτωση που παίρνει οξεία ή βαρεία, τοποθετούμε τον τόνο δεξιά και το πνεύμα αριστερά (π.χ. ἵδρυμα). Στην περίπτωση που παίρνει περισπωμένη βάζουμε το πνεύμα κάτω από την περισπωμένη (π.χ.  οὗτος). Επίσης, ενώ στα πεζά γράμματα ο τόνος και το πνεύμα τοποθετούνται πάνω από το γράμμα, στα κεφαλαία γράμματα μπαίνουν πριν από το γράμμα, δηλαδή (π.χ.Ἔλα).

Πότε βάζουμε ψιλή και πότε δασεία; 

Όλες οι λέξεις που ξεκινούν με φωνήεν ή δίφθογγο στα αρχαία θα πάρουν κάποιο πνεύμα. Το πιο σημαντικό πνεύμα ήταν η δασεία ( ῾) γιατί αυτό άλλαζε την προφορά της λέξης, ενώ η ψιλή έμπαινε για να δείξει ότι η προφορά της λέξης δεν άλλαζε. Έτσι οι περισσότερες λέξεις που αρχίζουν με φωνήεν παίρνουν ψιλή.

Ποιες λέξεις όμως παίρνουν δασεία;

Υπάρχουν κατηγορίες λέξεων και πίνακες με τις δασυνόμενες λέξεις, δηλαδή τις λέξεις που παίρνουν δασεία και παλιά οι μαθητές αναγκάζονταν να τις μάθουν απ' έξω! Εσείς δεν χρειάζεται να το κάνετε αυτό, αλλά κάποιοι γενικοί κανόνες είναι ότι δασεία παίρνουν:

1) ΟΛΕΣ οι λέξεις που αρχίζουν από υ ή από ρ: ὑβρίζω, ῥόδον.

2) Τα άρθρα ὁ, ἡ, αἱ και οι δεικτικές αντωνυμίες ὅδε, ἥδε, οἵδε, αἵδε και οὗτος, αὕτη.

3) Οι αναφορικές αντωνυμίες και τα αναφορικά επιρρήματα (εκτός από τα ἔνθα, ἔνθεν): ὅς, ἥ, ὅ κτλ., ὅπου, ὅθεν κτλ.

Επιπλέον Υλικό

Αν σας ενδιαφέρει να βρείτε όλες τις δασυνόμενες λέξεις μπορείτε να τις διαβασετε σε αυτό το ηλεκτρονικό λεξικό:

https://www.keymangreek.gr/help/rules.htm